E-bikes zijn populairder dan ooit. Vorig jaar werden in Nederland - net als het jaar daarvoor - meer elektrische fietsen verkocht dan normale fietsen. Tegelijkertijd neemt onder ouderen het aantal dodelijke fietsongelukken toe. Terwijl een groep artsen om die reden een helmplicht voor e-bikers promoot, vragen andere deskundigen zich af of de oplossing wel bij de fietsers gezocht moet worden.
Dat een botsing op de fiets erg slecht kan aflopen, ziet neuroloog Marcel Ariës op de intensive care van het Maastricht UMC steeds vaker. "Letsel aan het hoofd, de hersenen, de nek, klaplongen, bloedingen in de buik, uitgebreide breuken", somt hij op. "Het afgelopen jaar hebben we zes e-bikers gehad met ernstig hersenletsel. Ze hadden allemaal geen helm op. Een groot deel is overleden."
In totaal verongelukten vorig jaar 229 fietsers, 26 meer dan in 2019 en het hoogste aantal in 25 jaar. Van de fietsdoden verongelukte 32 procent op een e-bike, in 2019 was dat nog 28 procent. In bijna driekwart van de dodelijke fietsongelukken ging het in 2020 om een 60-plusser.
Balans verliezen
De moeder van Myrthe Boss kwam eind 2019 om bij een ritje op haar elektrische fiets. "Halverwege een rotonde zag een auto haar over het hoofd. Ze verloor haar balans omdat ze de auto probeerde te ontwijken. Ze is met haar hoofd op de stoeprand terechtgekomen. Door de ernst van het hersenletsel is haar hart er gelijk mee gestopt."
En daarom is Boss, zelf ook neuroloog, stellig: "Gebruik je kop en zet een helm op." Volgens haar was de kans op ernstig hersenletsel bij haar moeder, en dus haar overlijden, veel kleiner geweest als ze een helm zou hebben gedragen.
Nóg riskanter zijn opgevoerde e-bikes, die soms wel 80 kilometer per uur kunnen:
De Fietsersbond ziet de voordelen van het dragen van een helm, maar is sceptisch over een draagplicht. In een onderzoek dat de bond deed samen met de ANWB en de RAI, zeggen veel mensen met een elektrische fiets minder te gaan fietsen als ze een helm op moeten. Negen op de tien e-bikers zegt nu vaker dan eens per week te fietsen, nog maar zes op de tien zegt dat nog te doen bij een helmplicht.
Als mensen minder vaak de fiets pakken, is dat ook weer schadelijk voor de gezondheid, stelt Fietsersbond-directeur Esther van Garderen. "Als al die mensen stoppen met fietsen en thuis achter de geraniums gaan zitten of met de auto naar de Albert Heijn gaan, dan denken wij dat de winst in gezonde levensjaren vele malen groter is als iedereen lekker lang door blijft fietsen."
Nauwelijks dodelijker
Maar neuroloog Ariës denkt niet dat de e-bike uit het straatbeeld verdwijnt bij een helmplicht. Veel mensen die nu zeggen te stoppen met elektrisch fietsen bij een helmplicht, zullen alsnog overstappen op een helm, denkt hij. "De enige echt harde cijfers die we hebben is dat er de afgelopen 25 jaar nog nooit zoveel fietsslachtoffers zijn geweest. Daar moeten we nu aandacht voor hebben."
De vraag is nog wel hoe onveilig de e-bike nu echt is. Je zou misschien zeggen: ze gaan sneller en zijn daardoor wat lastiger onder controle te houden en wat lastiger voor andere weggebruikers om in te schatten.
Toch is het aandeel e-bike-doden onder de fietsdoden (28 procent in 2019) maar iets hoger dan het aandeel fietskilometers dat in in 2019 op e-bikes werd afgelegd: 26 procent. De e-bike is per kilometer dus nauwelijks dodelijker dan de gewone fiets.
Fietsen is intrinsiek niet gevaarlijk. We moeten de automobilist en het autoverkeer aanpakken.
Andere weggebruikers leren er steeds beter mee om te gaan dat e-bikers "sneller gaan dan wat hun lichaam uitstraalt en dan wat hun beentempo laat zien", zegt Marco te Brömmelstroet, 'fietsprofessor' aan de Universiteit van Amsterdam.
Dat het aantal e-bike-doden toeneemt, komt volgens hem simpelweg doordat het aantal ouderen toeneemt en doordat die veel meer zijn gaan fietsen, en dan vooral met e-bikes. "Fietsen is omgerekend naar het aantal kilometers dat gefietst wordt, minder gevaarlijk geworden. Sterker nog, het is goed voor je, je kan er vitaal mee oud worden. Maar je loopt automatisch de kans, omdat je veel vaker op de fiets zit, dat dat ook de plek zal zijn waar je sterft."
Auto = boosdoener?
En toch: 229 fietsdoden blijven 229 doden. Maar het is te gemakkelijk om 'de schuld' van die ongelukken bij de fietser te leggen, stelt Te Brömmelstroet. Volgens hem zit het probleem 'm vooral in het autoverkeer. "Gek genoeg vinden we verkeersveiligheid ontzettend belangrijk, maar willen we het er niet over hebben als het betekent dat we iets moeten doen aan de echte oorzaak van verkeersonveiligheid: die snelle auto."
"Fietsen is intrinsiek niet gevaarlijk. Er zijn heel veel ongevallen waar we op het slachtoffer focussen, maar we eigenlijk de automobilist en het autoverkeer zouden moeten aanpakken."
Paaltjes weghalen
Ook de Fietsersbond ziet meer in het aanpakken van het autoverkeer, door bijvoorbeeld voertuigen op straat te scheiden van fietsers en door het verlagen van de maximumsnelheid binnen de bebouwde kom. Voor die tweede maatregel is al een meerderheid in de Tweede Kamer. Verder denkt de bond aan het verbreden van fietspaden en het verwijderen van "onnodige" paaltjes, want een (klein) deel van het fietsletsel komt door een botsing met obstakels op de weg.
Volgens Te Brömmelstroet zouden we, naast al die maatregelen, misschien ook gewoon een aantal fietsdoden moeten accepteren. "We moeten de omgeving vergevingsgezind maken, we moeten zorgen dat mensen elkaar niet doden. Maar we moeten wel met z'n allen accepteren dat mensen dood gaan."
