De Turkse president Recep Tayyip Erdogan gaat steeds verder met de repressie van zijn politieke tegenstanders. Vooral de overwegend Koerdische HDP moet het ontgelden. Na massale arrestatiegolven van parlementariërs en leden van de partij, wil Turkije de HDP nu zelfs helemaal verbieden.
Bij een bezoek aan Erdogan in hoofdstad Ankara uitten EU-leiders Ursula von der Leyen en Charles Michel vandaag hun zorgen over de mensenrechtensituatie. Ze noemden nadrukkelijk Selahattin Demirtas, de politicus die oppositiepartij HDP tot een succesverhaal maakte. De EU wil dat Turkije hem vrijlaat.
Demirtas werd in 2016 opgesloten in de Edirne-gevangenis. "Ze hadden hem ook dichterbij kunnen plaatsen", verzucht zijn vrouw Basak Demirtas, terwijl ze achterin een auto de laatste twee uur van een 1700 kilometer lange reis aflegt. "Maar hiermee willen ze ons extra straffen, ik heb er geen andere verklaring voor."
Om de week maakt Basak de uitputtende tocht om haar echtgenoot te kunnen zien. Ze reist vanuit Diyarbakir in het zuidoosten van Turkije, naar Edirne in het noordwestelijkste puntje van het land, meestal samen met haar twee dochters.
'Erdogan kon niet omgaan met Selahattins populariteit'
Als partijleider maakte haar man de HDP groot. In 2015 werd het de derde partij in het land, naast de conservatieve AKP van Erdogan en de historisch seculier-linkse CHP.
Opgericht om de belangen te behartigen van de Koerdische minderheid in Turkije, ontwikkelde de HDP zich tot een partij met een bredere links-progressieve agenda. Demirtas wist naast Koerden ook links-georiënteerde Turken aan zich te binden die in hun HDP-stem een anti-Erdogan stem zagen.
Aan zijn politieke carrière kwam abrupt een eind toen hij in november 2016 werd opgepakt. Sindsdien zit hij vast in de zwaarbeveiligde Edirne-gevangenis. De regering negeert uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mensen om hem vrij te laten. De staat klaagde hem aan voor allerlei zaken, van het verspreiden van terroristische propaganda tot het beledigen van de president. Opgeteld kan hij 142 jaar gevangenisstraf krijgen.
De werkelijke reden achter zijn arrestatie ligt volgens Basak Demirtas in het feit dat haar man een bedreiging vormde voor de machtspositie van Erdogan. "Erdogan kon niet omgaan met Selahattins populariteit als politieke leider. Dus wat deed hij? Hij gebruikt de rechterlijke macht om hem het zwijgen op te leggen."
HDP-leden hebben niet het recht om op te treden als legitieme politici.
Sinds zijn arrestatie incasseert de partij van Demirtas klap na klap. Bij meerdere arrestatiegolven zijn duizenden HDP'ers aangehouden, onder wie tientallen gekozen burgemeesters die zijn vervangen door AKP-loyalisten.
In de ogen van de Turkse regering is de HDP niets minder dan de politieke tak van de PKK, een terreurgroep die talloze aanslagen pleegde en waar Turkije al decennia mee in oorlog is. "De PKK mag niet vertegenwoordigd zijn in de politiek", zegt Hilal Kaplan, columnist bij de pro-regeringskrant Sabah. Ze wijst onder meer op de aanwezigheid van HDP-leden bij begrafenissen van PKK-strijders, waarvan ook de regering zegt dat het laat zien dat er banden zijn. "Zo lang dat gebeurt, hebben HDP-leden niet het recht om op te treden als legitieme politici."
De HDP ontkent stellig dat er innige banden bestaan met de PKK. HDP-politici spreken van een heksenjacht, die de laatste maanden tot een hoogtepunt lijkt te komen.
Regering wil verbod op HDP
De populaire HDP-parlementariër en mensenrechtenactivist Omer Faruk Gergerlioglu werd eind maart zijn zetel afgenomen. Een rechter veroordeelde hem eerder tot 2,5 jaar cel voor het maken van 'terroristische propaganda' vanwege een tweet uit 2016 die refereerde aan een nieuwsartikel over de PKK.
Gergerlioglu weigerde het gebouw van het parlement te verlaten, sliep nachten op de bank in het partijkantoor en werd uiteindelijk door de politie verwijderd. Tien dagen later werd hij opgepakt en naar de gevangenis gebracht.
Dezelfde week liet de regering weten dat het de hele partij wil laten verbieden, via het constitutionele hof. Om te voorkomen dat de partij onder een andere naam door kan gaan, eist de staat daarnaast een verbod op politieke activiteiten voor zo'n 700 HDP-politici.
Selahattin houdt zich sterk. Hij weet dat hij een rechtvaardige strijd voert.
Dat de HDP en de PKK historische raakvlakken hebben, betwijfelt niemand. Beide streven naar meer autonomie en rechten voor Koerden in Turkije. "Maar de HDP is een democratische partij, en functioneert niet als politieke tak van de PKK", zegt HDP-parlementariër Huseyin Kacmaz. "Dat wij terroristische acties van de PKK veroordelen, is overal op het internet te lezen. Wij distantiëren ons van geweld. Wij zijn een democratische partij, en we worden aangevallen."
Wel is de partij vóór vredesonderhandelingen met de PKK. Volgens Kacmaz is dat de enige mogelijke oplossing voor het conflict. "De realiteit is dat we de Koerdische kwestie moeten oplossen, willen we dat er een eind aan het geweld komt."
Dat nu een verbod dreigt op een partij waar bijna zes miljoen mensen op hebben gestemd, is een klap voor de democratie, zegt Kacmaz. De EU en de VS hebben hun afkeuring uitgesproken en spreken van 'ondermijning van de democratie'.
Basak Demirtas zegt dat de kans klein is dat haar man vrij komt zolang Erdogan aan de macht is. "Maar Selahattin houdt zich sterk. Het gaat goed met hem", zegt ze na het bezoekuurtje, waarbij ze haar man vanwege coronamaatregelen alleen van achter glas heeft kunnen zien. "Hij weet dat hij een rechtvaardige strijd voert."
Volg in deze reportage Basak tijdens de tweewekelijkse reis naar haar man:
