De regionale verschillen rond euthanasie zijn groot. Het percentage sterfgevallen waar euthanasie aan voorafging, is in sommige gemeenten 25 keer zo groot als in andere. Dat is de uitkomst van onderzoek van het Radboudumc in Nijmegen en de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen.
De meest recente cijfers zijn van 2017. Toen werd in Nederland in 4,4 procent van de overlijdens euthanasie toegepast. De onderzoekers wilden weten of in bepaalde gebieden meer of juist minder euthanasie voorkomt. En die verschillen zijn er overduidelijk.
Almere en Dokkum
De onderzoekers namen alle euthanasiegevallen mee die gemeld zijn door huisartsen. Om de gegevens niet herleidbaar te maken tot individuen, publiceren ze alleen gegevens over postcodegebieden. Sommige kleine gemeenten hebben namelijk maar twee of drie huisartspraktijken.
Neem je de eerste twee cijfers van alle postcodes, kom je op 90 gebieden. In de kaart hieronder is te zien hoe vaak euthanasie in die gebieden werd toegepast in 2017:
In het gebied rond Almere, postcodegebied 13, werd in 2017 het vaakst euthanasie toegepast: in 7,37 procent van alle sterfgevallen. Verder staat vrijwel de hele kop van Noord-Holland in de top tien. Onderaan de lijst staat postcodegebied 91, met daarin Ameland, Schiermonnikoog en Dokkum. Daar ging aan slechts 2,15 procent van de sterfgevallen, euthanasie vooraf.
De verschillen tussen deze gebieden zijn een stuk kleiner dan op gemeenteniveau, maar nog altijd opvallend groot, vinden de onderzoekers. In Almere komt euthanasie van 2013 tot en met 2017 zo'n vier keer vaker voor dan rond Dokkum. "Als we dit onderzoek zouden doen bij andere medische ingrepen, zeg staaroperaties, moet je eerder denken aan een factor twee of anderhalf", zegt gezondheidswetenschapper en medisch ethicus Stef Groenewoud.
Minder euthanasie in Biblebelt
Hij en ethicus Theo Boer wilden inzicht krijgen in waar deze verschillen vandaan komen. Op de kaart hierboven valt goed te zien dat religie een rol speelt. De Biblebelt is een stuk lichter gekleurd. "Je ziet dat in het hele gebied Zeeland, Zuid-Holland, over de Veluwe naar het noordoosten van Nederland, euthanasie minder voorkomt", zegt Groenewoud.
Naast religiositeit (hoe vaak mensen naar de kerk gaan) vonden de onderzoekers ook een verband met onder meer politieke voorkeur (stemgedrag) en de gezondheid van inwoners en de sociale cohesie in een gebied. Nadat ze hun resultaten voor al deze zaken corrigeerden, bleef er op gemeenteniveau alsnog een verschil over van factor 7 (in plaats van 25) tussen de gemeenten boven- en die onderaan de lijst.
Dat verschil kunnen Boer en Groenewoud nog niet verklaren. Het kan zijn dat ze niet genoeg rekening hebben gehouden met bijvoorbeeld religie, benadrukt Groenewoud. "Kerkgang zegt natuurlijk niet alles over je geloofsovertuiging."
Als een arts vaker euthanasie aanbiedt, zeggen patiënten waarschijnlijk ook vaker 'ja'.
Mogelijk zijn rond euthanasie "regionale gewoonten" ontstaan, zegt Boer. "Net zoals dat men, bij wijze van spreken, in Friesland Berenburg drinkt en in Zeeland bolussen eet, kan het zijn dat men in bepaalde delen van Nederland meer euthanasie toepast."
De belangrijkste hypothese die de onderzoekers hebben, is dat huisartsen in verschillende regio's anders met euthanasie omgaan. Boer: "Een verklaring kan zijn dat artsen in sommige postcodegebieden vaker euthanasie aanbieden. Dan zegt een patiënt waarschijnlijk vaker 'ja' dan als een arts het niet aanbiedt."
'Artsen moeten terughoudend zijn'
Als die verklaring klopt, zou dat verontrustend zijn, vindt Boer. "De zuil waarop euthanasiebeleid rust, is de vraag vanuit de patiënt. Dat is heilig. Euthanasie is niet normaal medisch handelen, dus artsen moeten daar voorzichtig en terughoudend mee zijn."
De onderzoekers pleiten voor verder onderzoek, samen met huisartsen. Boer: "Het is van belang om te begrijpen waarom mensen in bepaalde gebieden vrij massaal naar euthanasie grijpen en in andere gebieden niet."
