Bijna alle Nederlandse provincies en nog eens 36 Nederlandse gemeenten onderhouden vriendschapsbanden met regio's of steden in China. Vaak is het idee dat zo'n relatie economisch voordeel oplevert, maar dat kan botsen met gevoeligheden op landelijk niveau, bijvoorbeeld rond mensenrechten en spionage.
Zo heeft de Brabantse gemeente Oosterhout vorig jaar een 'letter of intent' ondertekend met het district Chongchuan en nam het deel aan een handelsmissie naar China. Burgemeester Mark Buijs (VVD) hoopt dat overslagbedrijven in de gemeente een graantje mee kunnen pikken van een nieuwe treinverbinding met China die eindigt in Tilburg. "Die is economisch van groot belang."
De lokale fractie van GroenLinks verzet zich tegen de relatie. "Wij vinden het moreel niet verantwoord", zegt raadslid Willem-Jan van der Zanden. "In China worden Oeigoeren onderdrukt en er zijn concentratiekampen. Dan moet je geen stedenband aangaan, vinden wij." Burgemeester Buijs zegt de mensenrechtensituatie in China aan de orde te hebben gesteld. "Maar dat ligt moeilijk".
Deze 36 gemeenten hebben een vriendschapsband met een Chinese stad of regio:
Volgens Ties Dams, sinoloog bij instituut Clingendael, kan een lokaal economisch belang botsen met relaties op nationaal niveau. Het is volgens Dams ook moeilijk helder te krijgen met wie lokale bestuurders nu eigenlijk praten in China. Regionale overheden worden er strak aangestuurd door de Communistische Partij. "Lokale Nederlandse bestuurders kunnen dat niet goed doorzien."
Zorgen over expansiedrift
Ook Heerenveen heeft een relatie met een Chinese stad: de miljoenenstad Hefei. Chinese investeerders hebben inmiddels een meerderheidsaandeel in kindervoedingproducent Ausnutria verkregen. Het bedrijfscomplex in Heerenveen wordt nu in omvang verdubbeld.
Melkboeren in de regio maken zich zorgen over de expansiedrift van de Chinezen. Sjoerd Galema, melkveehouder en regiovoorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW, vreest dat de inkomsten van producten zoals kaas en babyvoeding straks naar China stromen doordat het land zélf die producten gaat maken. "Chinezen staan bekend om het roven van grondstoffen in Afrika. Waarom zou het hier anders zijn voor Nederlandse melk?"
Galema hoopt dat de EU meer strategische sectoren gaat aanwijzen waar Chinese invloed wordt beperkt, zoals nu al gebeurt bij de technische infrastructuur. Ook de melkindustrie moet worden beschermd, vindt hij.
Dat de vriendschapsband met Hefei niet garant staat voor een succesvolle samenwerking blijkt vlakbij Ausnutria. Daar ligt de bouw van een melkpoederfabriek op het bedrijventerrein al jaren stil na een conflict tussen de Chinese investeerders en de Nederlandse aannemer.
Het Rijk moet de stedenbanden coördineren en eventuele schandalen managen. Een gemeente kan dat echt niet.
Hoe het écht fout kan gaan met partnerschappen in China laat Praag zien. De Tsjechische hoofdstad sloot in 2016 een vriendschapsband met de Chinese hoofdstad Peking. Twee jaar geleden trok de nieuwe burgemeester, Zdenek Hrib, ook de banden aan met Taiwan. China ziet Taiwan als een afvallige provincie en pikte die erkenning door Praag niet.
Optredens van orkesten uit Praag werden geannuleerd. Vragen vanuit de Tsjechische hoofdstad werden genegeerd. "Peking heeft misschien wel twintig stedenbanden", zegt sinoloog Dams. "Zo'n Chinese stad heeft meestal minder te verliezen dan haar partners."
Burgemeester Hrib noemt China nu een onbetrouwbare partner. "Ze mengen zaken met politiek. China wordt dictatoriaal geleid: Chinezen snappen niet dat Praag een democratisch gekozen gemeenteraad heeft dat zich niets aantrekt van buitenlands politiek beleid."
Een panda die aan de Tsjechische dierentuin was beloofd kwam niet. Maar het park is binnenkort wel twee termieteneters rijker: een uitwisselingsgift van de Taiwanese hoofdstad Taipei, waarmee Praag nu een zusterband heeft. "Een democratisch land, dus een betere partner", vindt Hrib.
Strategische investeringen
Het is duidelijk dat er flinke knelpunten zijn bij het onderhouden van partnerschappen met China. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft die in kaart gebracht. Er waren vooral vragen over informatieveiligheid, landelijk- en Europees beleid en het herkennen van strategische investeringen.
Een landelijk kennisnetwerk moet plaatselijke bestuurders nu gaan adviseren. Gemeenten en provincies - maar ook universiteiten en bedrijven - kunnen aankloppen voor advies.
Sinoloog Dams juicht dat toe. "Het Rijk moet de stedenbanden coördineren en eventuele schandalen managen. Een gemeente kan dat echt niet." Wat Dams betreft moeten de relaties ook op Europees niveau worden afgestemd.
