Een deel van de Nederlanders heeft een compleet andere visie op de coronacrisis. Zo wordt de ernst van het coronavirus volgens hen bijvoorbeeld (door overheid en media) bewust overdreven om een andere agenda door te voeren. Zulke denkbeelden leiden tot conflicten met vrienden, familie en levenspartners die er anders over denken.
In sommige gevallen ligt zelfs scheiding op de loer. Bij de families die wij bezochten leidden de verschillende wereldbeelden tot flinke spanningen thuis:
Wat moet je doen als je er thuis écht anders over denkt? "Discussiëren over de inhoud is vaak zinloos", zegt socioloog Jaron Harambam. Hij promoveerde aan de Vrije Universiteit op onderzoek naar complotdenkers en werkt nu aan de Universiteit van Leuven. Ook ridiculiseren is volgens hem uit den boze.
Volgens Jaron is het effectiever te onderzoeken waar denkbeelden bij een naaste vandaan komen en daar oprechte interesse voor te tonen. "Door de ingrijpende maatregelen die zijn genomen tijdens de coronacrisis wordt onze toekomst onzeker. Mensen krijgen het idee dat het verhaal van politici en virologen de enige waarheid is", zag Harambam in zijn onderzoek. "Een van de weinige plekken waar andere geluiden te horen waren was de complotdenkers-wereld. Dus vragende mensen werden daar naartoe gezogen."
Wat je nu veel ziet is dat beide 'kanten' weinig interesse tonen en er weinig vragen worden gesteld. "Bevraag de ander vanuit nieuwsgierigheid in plaats van angst voor een ander wereldbeeld en een ander geluid", adviseert Harambam.
Kijk niet alleen naar de ideeën, maar ook naar de persoon daarachter.
Bij de één zal dat makkelijker gaan dan bij een ander. Met mensen die gewoon vragen hebben, is een productieve dialoog te voeren. "Met hen kan je praten over de inhoud. Bij mensen die vastzitten in hun eigen wereldbeeld heeft het weinig zin om nog te discussiëren over feiten, werkelijkheid en waarheid. Dat botst meteen, zeker als je het over 'de waarheid' gaat hebben."
Maar des te belangrijker is het volgens Harambam om te kijken wat je van de ander kan leren. Vraag daarom niet alleen naar de ideeën, maar kijk ook naar de persoon daarachter, adviseert hij. "Je moet iemand weer humaniseren. Je wil diegene zien als iemand met een geschiedenis, gevoelens en ideeën. In situaties van polarisatie zie je vaak die de-humanisering.
En agree to disagree?
Het 'ik ben zo' en 'jij bent zo'-denken moet je zoveel mogelijk voorkomen in zo'n situatie, adviseert Harambam. "Als jouw wereldbeeld met je identiteit verweven raakt, dan is er geen ruimte meer mogelijk om op andere manier met elkaar om te gaan."
Dus, zegt hij, verplaats je daarom in de ander z'n positie. Degene die geen 'complotdenker' is, behoort tot de mainstream. "Dus die heeft sowieso al een geprivilegieerde positie. En die complotdenkers leven in een samenleving waarbij hun ideeën en identiteiten gestigmatiseerd worden, dus die zitten al in een defensieve dynamiek."
In zijn onderzoek zag de socioloog dat 'de ander' daar vaak dan nog streberig, betweterig en fact-checkend op in ging. "Dan kun je beter denken: die waarheid parkeren we even." Agree to disagree dus.
Harambams laatste tip: vermijd sociale media en blijf het gesprek face-to-face voeren. Voor beide partijen geldt: "Niemand zit te wachten op een soort van betweterig figuur die jou vertelt hoe de wereld in elkaar steekt." Dus, wil je het dialoog aan blijven gaan, "dan zeg ik: stug blijven volhouden met open armen".
15 procent van de Nederlanders gelooft dat het coronavirus een gefabriceerd biowapen is. Dat bleek eerder uit een enquête van Ipsos in opdracht van Nieuwsuur. Een reportage over het geloof in zulke onbewezen complottheorieën is terug te zien op ons YouTube-kanaal.
