Op heldere dagen kun je ze soms goed zien: de witte condenssporen van vliegtuigen. Als het koud en vochtig genoeg is blijft deze mix van bevroren waterdamp en roetdeeltjes lang hangen en vormen de strepen zichtbare bewolking. Wat lang niet iedereen weet is dat deze door de mens gemaakte bewolking invloed heeft op het weer, en uiteindelijk ook op het klimaat.
Klimaatonderzoekers proberen al langer te achterhalen hoe groot die invloed is. De coronacrisis biedt nu een onverwachte kans de theorie met de praktijk te vergelijken.
Strepen werken verkoelend én opwarmend
De vliegtuigbewolking beïnvloedt het klimaat op twee tegengestelde manieren. De wolken houden zonnestraling tegen, als een soort spiegel. Zo hebben de strepen een verkoelend effect. Maar de aarde geeft ook warmte af. En dan werken diezelfde wolken als een deken die warmte vasthoudt.
"Uiteindelijk wint dat opwarmende effect", zegt Pier Siebesma, als wolkenexpert verbonden aan het KNMI en de TU Delft. "Het netto-effect is dus dat vliegtuigstrepen het weer, en uiteindelijk ook het klimaat, iets warmer maken."
Uit eerder wetenschappelijk onderzoek bleek al dat condensstrepen de bijdrage van de luchtvaart aan aanzienlijk vergroten en mogelijk zelfs verdubbelen of verdrievoudigen.
Het effect van de strepen verdwijnt direct als we zouden stoppen met vliegen.
Tijdens de lockdown in maart, april en mei nam het aantal vluchten wereldwijd dramatisch af. Volgens sommige metingen leidde dat tot soms wel 90 procent minder vliegtuigstrepen. Als die strepen het weer beïnvloeden, zou het verdwijnen daarvan ook gevolgen moeten hebben. Maar hoe meet je dat?
Dat blijkt nog niet zo makkelijk, legt Andrew Gettelman, klimaatonderzoeker aan Oxford University, uit. Het weer is immers telkens anders. 21 april 2020 vergelijken met 21 april 2019 levert weinig bruikbaars op.
Een internationaal onderzoeksteam waar Gettelman deel van uitmaakt, beschikt over een geavanceerd computermodel waarin ze verschillende weerscenario's kunnen uitvoeren. "Alsof je een laboratorium met de aarde hebt waar je verschillende experimenten mee kan doen", aldus Gettelman. "Onze aanname is dat de condenssporen een meetbare invloed hebben en dat we gevolgen zullen zien als ze er niet meer zijn."
Door de gegevens uit hun simulaties te vergelijken met daadwerkelijke weergegevens tijdens corona, hopen de onderzoekers de klimaatbijdrage van de condenssporen nauwkeuriger te kunnen vaststellen. Gettelman verwacht door de afname in vliegtuigstrepen een lichte verkoeling te kunnen waarnemen.
Effect amper meetbaar
Hoe dan ook is de invloed van vliegtuigstrepen op het klimaat op zichzelf niet zo groot, benadrukken zowel Siebesma als Gettelman. "Het is amper meetbaar. Als er alleen die vliegtuigstrepen waren, dan zouden we ons geen zorgen hoeven maken over klimaatverandering", zegt Gettelman.
Toch is het belangrijk dat er meer duidelijkheid over die invloed komt. Net als de CO2-uitstoot van vliegtuigen dragen ook de condenssporen immers bij aan het klimaatprobleem.
Sommige studies concluderen zelfs dat de strepen net zoveel bijdragen aan de opwarming van de aarde als de totale bijdrage van de luchtvaart. Die bijdrage wordt momenteel geschat op zo'n twee procent, maar is dus mogelijk twee keer zo groot als de condenssporen worden meegerekend.
Sector valt buiten klimaatafspraken
In 2015 heeft de wereld afspraken gemaakt om de CO2-uitstoot te verminderen om de opwarming van de aarde ruim onder de twee graden te houden. De luchtvaart valt buiten die afspraken. Doordat de sector de komende decennia verwacht te groeien, zal het uitstoot-aandeel flink toenemen. Mede daarom is er steeds meer discussie of vliegtuigen wel buiten de klimaatafspraken kunnen blijven.
"We moeten de impact van de luchtvaart in kaart brengen en ervoor betalen. En daarbij moeten we de impact van vliegtuigstrepen meenemen", aldus Gettelman. Zijn Nederlandse collega Siebesma is het daarmee eens. "Al moet wel opgemerkt worden dat het effect van de strepen direct verdwijnt als we zouden stoppen met vliegen, terwijl de uitstoot van CO2 natuurlijk blijvend is."
De eerste resultaten van de internationale studie over de effecten van minder vliegtuigstrepen op het klimaat worden voor het einde van het jaar verwacht.
