Veel zorg is eigenlijk overbodig. Regelmatig worden patiënten doorverwezen naar het ziekenhuis terwijl zonder behandeling geen problemen zouden zijn ontstaan. Die onnodige behandelingen kosten zorgverleners tijd en de premiebetaler geld.
De afgelopen maanden kwam veel niet-coronazorg in de knel, doordat de focus op coronapatiënten lag. Dit had soms dramatische gevolgen. "Tijdens de coronacrisis is er zorg niet geleverd, wat mogelijk schadelijk is voor patiënten", zegt Simone van Dulmen, onderzoeker bij het Raboudumc en betrokken bij 'Doen of laten', een project tegen onnodige zorg. "Maar er is ook een groep patiënten waarvan we denken dat de zorg helemaal niet nodig was geweest."
Er gebeuren heel veel onnodige verrichtingen. En dat is niet een gezond systeem.
Huisarts Toosje Valkenburg zag dit zelf in haar praktijk in De Bilt. "Patiënten kozen veel vaker om niet naar de huisarts te gaan en dus ook niet naar het ziekenhuis, om welke reden dan ook. Zij hebben zichzelf eigenlijk beschermd tegen overbehandeling, waarop hun gezondheidsproblemen vanzelf zijn opgelost."
Al die onnodige behandelingen kosten tijd en geld, benadrukt zorgeconoom Marcel Canoy. "Ik heb een ziekenhuisdirecteur gesproken en die zei: 'Laten we er maar gewoon eerlijk over zijn, er gebeuren gewoon heel veel onnodige verrichtingen.' Dat is niet een gezond systeem want dan betalen we eigenlijk onnodig te veel premie."
Soms is het makkelijker om door te verwijzen dan om uit te leggen dat een behandeling eigenlijk niet nodig is.
Hoe kan het dat patiënten zo vaak onnodig worden doorverwezen? "Onnodige zorg is echt een veelkoppig monster", zegt onderzoeker Van Dulmen. Zij ziet meerdere oorzaken.
Ten eerste is het vaak een ingebakken gewoonte van een arts om bij bepaalde klachten iemand door te verwijzen. Nieuw onderzoek toont misschien aan dat dat niet nodig is. Van Dulmen: "Als je heel lang iets op eenzelfde manier hebt gedaan moet je eerst kennisnemen van het betere alternatief en je gedrag veranderen."
Daarnaast is tijd een factor: een huisarts heeft tien minuten en dan staat de volgende patiënt al klaar. "En dan is het soms makkelijker om door te verwijzen dan om uit te leggen dat een behandeling eigenlijk niet nodig is", zegt Van Dulmen.
Liever quick fix dan moeilijke weg
Bovendien dringen patiënten zelf ook vaak aan op een quick fix. Van Dulmen: "Wij worden aangemoedigd om mondige burgers te zijn. Maar bij gebrek aan soms goede informatie en soms ook angst en de behoefte om ergens snel vanaf te zijn, vragen wij zorg die soms geen toegevoegde waarde heeft."
Huisartsen en patiënten hebben liever een concrete, snelle oplossing dan "de moeilijkere weg", zegt ook huisarts Valkenburg. "Onnodige behandelingen zijn niet altijd zinloos, maar vaak is leefstijlverandering, stoppen met roken, meer bewegen en aanpassen van je dieet eigenlijk beter dan bijvoorbeeld een dotter in je been."
Als je ziekenhuizen een prikkel geeft om te produceren, dan produceren ze.
In ons zorgsysteem zit nog een andere belangrijke oorzaak voor de vele onnodige verrichtingen. Verzekeraars betalen zorginstellingen per behandeling - een grote stimulans om veel te behandelen, zegt zorgeconoom Canoy. "Als je ziekenhuizen een prikkel geeft om te produceren, dan produceren ze."
De financiering moet volgens Canoy als eerste worden aangepakt. "Als je de financiering niet meer laat afhangen van de hoeveelheid productie die ze draaien en je zet medisch specialisten in loondienst, dan win je al heel wat", zegt Canoy.
Ook de Nederlandse Zorgautoriteit, die de tarieven in de zorg vaststelt, vindt dat de zorg te veel "een verdienmodel" is geworden en pleit er net als Canoy voor om specialisten en instellingen niet langer per verrichting te betalen.
Beeldbellen
Daarnaast kunnen artsen een groot deel van de zorg vervangen door alternatieven, heeft de coronacrisis laten zien. "Ik denk dat je de helft van de fysieke contacten op een andere manier kunt doen, dus ofwel telefonisch ofwel met beeldbellen", zegt Valkenburg.
"Er wordt heel erg gecommuniceerd dat snel altijd goed is, maar de realiteit is dat niet alles een medische oplossing kent. Ik hoop dat we die les nu wel oppikken, dat een deel van de uitgesteld zorg ook uitgesteld kan blijven."
