Gaat Rutte voor nog een termijn en wordt GroenLinks een bestuurderspartij?

• Jorn Jonker en Jeroen Stans

De VVD moet bedenken hoe het de onbetwiste koppositie in de peilingen vasthoudt, GroenLinks wil niet meer de eeuwige belofte zijn en de ChristenUnie wil rustig doorgroeien.

Vandaag houden deze drie partijen hun congressen om te praten over de aanloop naar de verkiezingen van volgend jaar. Vanwege het coronavirus zijn dat digitale bijeenkomsten, maar er blijft genoeg te bespreken. Gaat Mark Rutte voor een vierde termijn als premier en gaat GroenLinks voor een plek in het kabinet?

In de VVD is de hoop vooral gericht op Mark Rutte. Als hij lijsttrekker blijft, kan de partij de overwinning bijna niet mislopen, denkt men daar. Gezien de peilingen wil Nederland in deze crisis een bekende leider: de man die tien jaar geleden zijn partij de grootste maakte en sindsdien regeert.

'Rutte is als een hond die achter een bal aanrent'

In de VVD denken ze, hopen ze, dat Rutte het werk nog leuk genoeg vindt. Het Rotterdamse raadslid Tim Versnel heeft er vertrouwen in. Hij ziet Rutte, vanwege "zijn onstopbare drive", als een "hond die voor de duizendste keer achter een bal aanrent en het dan nog steeds leuk vindt."

Versnel waarschuwt wel dat de partij niet achterover moet gaan zitten. De peilingen zijn nu goed "maar in maart volgend jaar gaan mensen een andere vraag stellen. Niet: 'vond ik Rutte goed ten tijde van corona'? Maar: 'hoe komen we uit de crisis'?" Dus moet de partij een goed economisch verhaal hebben, vindt Versnel.

Ook Ivo Opstelten, oud-minister en VVD-partijvoorzitter toen Rutte tien jaar terug de grootste werd, denkt dat de goede peilingen vooral door de premier komen. "We mogen blij zijn dat we zo'n man hebben op dit moment." Hij lacht: "Ik probeer zo objectief mogelijk te blijven."

Natuurlijk heeft de VVD het ook wel eens lastig deze kabinetsperiode. Bijvoorbeeld rond de milieu- en klimaatmaatregelen. VVD-Kamerlid Erik Ziengs: "Ik heb wel eens moeite met de traditionele kiezer duidelijk maken dat we regeren met mensen die anders in het leven staan. En dat we dus een compromis moeten vinden."

Maar uiteindelijk waardeert de kiezer dat de VVD verantwoordelijkheid neemt, verwacht Ziengs. Ook hij denkt dat de wedstrijd met Rutte gewonnen kan worden. "We staan hier allemaal in de schaduw van Mark."

In theorie is de VVD nog in te halen voor maart volgend jaar, zegt politicoloog Tom Louwerse van Peilingwijzer. "Maar is het waarschijnlijk dat ze de grootste blijven tot en met de verkiezingen? Ja." Volgens hem is een extra voordeel voor de VVD dat het de komende tijd veel over de economie zal gaan - een thema waarbij veel kiezers naar de VVD kijken.

Voor GroenLinks is kabinet 'een moetje'

Van de drie partijen die vandaag bijeenkomen staat GroenLinks voor de grootste uitdaging. Na jaren aan de zijlijn staan is deelname aan een volgend kabinet 'een moetje', zegt partijprominent en wethouder in Amsterdam Rutger Groot Wassink. "Ik denk dat het echt zaak is dat we een volgende stap gaan zetten. Het is cruciaal dat GroenLinks deelneemt aan het volgende kabinet."

Maar in de peilingen blijft de partij steken op 14 à 16 zetels. Een plek in het peloton dus. Een plek waar veel partijen toe veroordeeld zijn: koploper VVD heeft met 44 gepeilde zetels meer dan twee keer zoveel virtuele zetels als de nummer twee.

Om verder te groeien probeert GroenLinks zich sinds een aantal jaar te positioneren als brede volkspartij. Volgens oud-campagnemedewerker Huub Bellemakers een verkeerde keuze. "Ik denk niet dat GroenLinks ooit de 40 zetels gaat halen. Het is wat mij betreft geen volkspartij. Maar met 25 zetels kom je ook echt een heel eind."

Volgens Groot Wassink en Bellemakers heeft de partij de tijdgeest mee. Traditionele GroenLinks-onderwerpen als klimaat worden volgens hen nu door veel meer partijen omarmd. Jesse Klaver doet het volgens hen prima als partijleider, maar moet het de komende verkiezingen wel waarmaken. Bellemakers: "Je kan natuurlijk niet eeuwig de belofte blijven."

Rust bij ChristenUnie

Bij de ChristenUnie zal er, net als bij de VVD, veel over de economie gepraat worden, over de luchtvaartsector die volgens de partij anders ingericht moet worden. En over bedrijven die de volgende keer misschien geen staatssteun zouden moeten krijgen als ze niet willen bijdragen aan de samenleving door zonder morren netjes belasting te betalen.

Verder lijkt het rustig bij de ChristenUnie. In tegenstelling tot GroenLinks koos die partij wel voor een rol in de coalitie en dat pakt in de peilingen tot nu toe goed uit.

Bij alle drie de partijen staan vandaag Q&A's op het programma, online vragenrondes. Maar het zal veelal zenden worden in plaats van vergaderen. VVD-leider Rutte komt niet eens naar de opnamelocatie, Ahoy in Rotterdam. De premier belt gewoon in vanuit Den Haag. Het maakt niet uit, denken ze bij de VVD, als hij maar de leider blijft.