Hoe voer je in crisistijd oppositie tegen het kabinet? Het is een vraag waar de oppositiepartijen in de Tweede Kamer al maanden mee worstelen. Aan het begin van de coronacrisis was de steun voor het gevoerde beleid ook bij hen groot, maar nu willen partijen zich ook weer meer afzetten tegen het kabinet.
Dat er begin volgend jaar verkiezingen zijn, speelt ook zeker mee. Want de VVD profiteert wel heel erg van de crisisaanpak van premier Mark Rutte. De partij staat in de peilingen inmiddels op 40 tot 46 zetels in de Tweede Kamer, dat zijn er 9 meer dan in maart.
"Ik zie dat er enorme waardering is voor Rutte als premier, en dat snap ik. Het is knap hoe hij Nederland door deze crisis leidt", zegt GroenLinks-leider Jesse Klaver. "Maar we gaan wel zien dat de komende tijd het politieke debat weer scherper wordt."
Met één hand op de rug
Door de corona-uitbraak kwam de politiek in maart grotendeels stil te liggen. De debatagenda werd leeggemaakt, er bleef alleen een handjevol debatten over de aanpak van de crisis over. Slechts twee partijen, de PVV en Forum voor Democratie, lieten in die debatten openlijk kritiek horen over de ingestelde maatregelen.
Oppositiepartijen zoeken naar ruimte om het kabinet te controleren in de spaarzame debatten, maar dat blijkt ingewikkeld in een crisis. Het kabinet werkt met noodverordeningen en spoedwetten, centraliseert zorginkopen en presenteert steunpakketten van tientallen miljarden euro's.
"Er zijn veel dingen die onder de noemer van crisis gebeuren", zegt Lilian Marijnissen van de SP. "Als volksvertegenwoordiger heb je altijd minder informatie en kennis dan de experts waar het kabinet nu mee overlegt. Het is onze taak om de macht te controleren, maar soms voelt het alsof we dat moeten doen met één hand op de rug."
Alle partijen voelen de druk om niet onnodig politiek gesteggel te veroorzaken of een minister weg te sturen in deze crisis.
En dat gevoel leeft breder in de oppositie. SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij maakt zich zorgen over de huidige ontwikkelingen. "Wat betreft de politiek wil ik geen 'nieuw normaal', maar gewoon het oude normaal. Waarin we het kabinet controleren op de dingen die ze doen en een debat voeren als we dat willen."
Volgens Van der Staaij wordt de oppositie beperkt doordat er nu minder debatten zijn. "Maar er is ook een druk die er als een soort wolk steeds boven hangt. De druk om niet onnodig politiek gesteggel te veroorzaken of een minister weg te sturen. Dat past in deze crisis eigenlijk niet."
GroenLinks-leider Jesse Klaver is een van de felste criticasters van het kabinet. Maar ook hij heeft zijn toon de afgelopen maanden wel eens aangepast in debatten over de coronacrisis, vertelt hij, omdat eenheid tonen nu belangrijk is.
"Onze taak is Nederland verder te helpen. Soms door stevig oppositie te voeren. Maar in een crisis als deze sta je schouder aan schouder. Je vraagt bijvoorbeeld wel door over de beschikbaarheid van mondkapjes, maar altijd om verder te komen."
Advies van de Raad van State
Het kabinet heeft bij de bestrijding van het coronavirus ongekend veel macht naar zich toegetrokken. Daarbij worden volgens de Tweede Kamer grondrechten en democratische controle beknot. De hele Tweede Kamer, dus ook de coalitiepartijen, heeft de Raad van State om advies gevraagd.
"We worden nu geregeerd door noodverordeningen", zegt Van der Staaij. "En die kennen niet de normale zorgvuldigheid als het gaat om adviezen en er zijn geen parlementaire discussies met voor- en tegenstanders van bepaalde maatregelen."
Hij vervolgt: "Zeker als het gaat om langdurige inperking van vrijheidsrechten heb je meer stevigheid nodig, de koninklijke weg van een wet. Daarom vind ik het een goede zaak dat we voorlichting van de Raad van State krijgen."
VVD groot in de peilingen
De aanpak van het coronavirus heeft nog een ander effect, en die is politiek. Want een klein jaar voor de verkiezingen groeit de VVD als kool in alle peilingen. De partij van Rutte profiteert enorm van de premierbonus. Andere partijen hebben het nakijken.
Volgens Marijnissen gebeurt dat vaker tijdens een crisis. "Dan zie je dat mensen hun heil zoeken bij de zittende macht. En het gevoel van samen de schouders eronder overheerst. Maar straks komt er weer meer ruimte voor politieke debatten. De tijd van de oppositie komt nog wel."
Klaver zegt dat hij weinig bezig is met wie er succesvol is in de peilingen. "Natuurlijk willen we dat GroenLinks bij de volgende verkiezingen nog veel groter wordt en willen we Rutte verslaan. Maar dat doe ik niet door te focussen op een peiling of het te hebben over het politieke spel."
Verslaggever Arjan Noorlander liep door de gebouwen van de Tweede Kamer om uit zoeken uit hoe de coronacrisis de politiek op z'n kop heeft gezet:
