Duits gerechtshof doet belangrijke uitspraak over hulp bij zelfdoding

• Judith van de Hulsbeek

  Correspondent Duitsland

Sterbehilfe, oftewel stervenshulp, ligt gevoelig in Duitsland. Zo gevoelig dat de hoogste rechtbank van het land zich al drie jaar over het thema buigt. Met name over de wet die 'bedrijfsmatige' hulp bij zelfdoding strafbaar stelt. Daar staat drie jaar cel op. Woensdag deed het Constitutioneel Hof uitspraak over paragraaf 217: artsen in Duitsland mogen voortaan patiënten helpen bij zelfdoding.

Geweten

Artsen en patiënten hoopten op meer duidelijkheid. "Niemand kan nu met zekerheid zeggen wat er gebeurt met artsen die, al is het maar één keer per jaar, een patiënt helpen bij zelfdoding", zegt palliatief arts Benedikt Matenaer. "Volgens juristen is dat dan regelmatig en in georganiseerd verband en zijn we daarmee strafbaar."

Hij benadrukt dat hij niet vaak met hulp bij zelfdoding heeft te maken. "Maar sommige situaties zijn zo gruwelijk, dat ik me kan voorstellen dat patiënten het niet tot het einde willen meemaken. Als ik als arts dan niets kan doen, ja, dat druist af en toe in tegen mijn geweten."

Jurgen Manthey (51) is een van Matenaers patiënten. Hij kreeg op zijn 36ste een hersenstaminfarct en leeft sindsdien in een verlamd lichaam. Toen hij uit zijn coma ontwaakte, kon hij alleen nog zijn ogen bewegen. Intussen is hij iets vooruitgegaan, hij kan praten - ook al is het met moeite - en in zijn rolstoel en met zijn hulphond kan hij naar buiten.

"Op dit moment wil ik niet dood, maar echt gelukkig ben ik niet meer", zegt hij. Hoogstwaarschijnlijk gaat zijn toestand in de toekomst langzaam achteruit, en dan wil hij zijn leven kunnen beëindigen. "Als ik alleen nog maar naar het plafond kan staren, dan is het schluss", zegt Manthey. Dan wil hij thuis, met zijn geliefden om zich heen, sterven.

Het liefst onder begeleiding van een arts, maar dat kan niet nu dus niet. Woedend maakt het hem. "Iedereen die hiertegen is, zou een dag of twee mijn situatie moeten meemaken." Enigszins cynisch voegt hij toe: "Een hond met zoveel beperkingen zouden ze laten inslapen."

"Jurgen heeft geen levensbedreigende ziekte en zal daar dus niet aan sterven", zegt Matenaer. "Hij gaat door met leven met die beperking. Het is vanuit die achtergrond onbarmhartig om niet de mogelijkheid van een uitweg te hebben. Daarom moet die paragraaf uit het wetboek."

Het wetsvoorstel dat voorafging aan paragraaf 217 werd in 2015 met een grote meerderheid door de Bondsdag aangenomen. Het was gericht op verenigingen en personen die geld vroegen om zelfmoord te faciliteren.

"We werden geconfronteerd met een nieuw bedrijfsmodel, waarbij agressief geadverteerd werd en zelfmoord deels ook werd verheerlijkt", zegt initiatiefnemer van het wetsvoorstel en Bondsdaglid Michael Brand (CDU).

Volgens hem lopen artsen helemaal niet het gevaar om vervolgd te worden. "Sinds 2015 is niet één arts voor de rechter gesleept." Hij is wel bang voor een glijdende schaal zodra hulp bij zelfdoding wordt toegestaan. "Kijk bijvoorbeeld naar Nederland: daar begon het ook met geassisteerde zelfmoord en nu worden mensen door artsen gedood, soms zelfs kinderen. Dat willen we in Duitsland echt niet."

Ook kunnen patiënten volgens Brand - bewust of onbewust - onder druk komen staan als de drempel te laag is. "We willen voorkomen dat bepaalde mensen door een deur worden geduwd, die dat eigenlijk helemaal niet willen. De zin 'ik wil niemand tot last zijn' hoor je steeds vaker."

"Dat zijn argumenten die een sfeer oproepen om de discussie te beïnvloeden", werpt dokter Matenaer tegen. "Het gaat om onze patiënten die we goed kennen en met wie we lange gesprekken hebben gevoerd. Waardoor we kunnen beoordelen of er een langzaam gegroeide, blijvende wens is om niet verder te leven."

'Euthanasie blijft hier nazi-begrip'

Hulp bij zelfdoding en euthanasie zijn gevoelige onderwerpen in Duitsland vanwege de Tweede Wereldoorlog. Artsen vermoordden toen onder de noemer euthanasie op grote schaal psychiatrisch patiënten, lichamelijk gehandicapten en mensen met erfelijke afwijking. Hitler zag deze mensen als 'onwaardig'.

"Ook al heeft de huidige discussie niets te maken met wat de nazi's hebben gedaan, want dat was gewoon moord, euthanasie blijft in de hoofden hier een nazi-begrip", zegt medisch ethicus Florian Bruns. Artsen zijn daarom erg terughoudend. "Ze zeggen: wij zijn er om mensen te helpen om in leven te blijven, niet om ze te helpen sterven."

Euthanasie zoals dat in Nederland is toegestaan, dat ziet Bruns in Duitsland niet gebeuren. "Het wordt hier niet gezien als iets progressiefs, of menswaardig, juist eerder als onmenselijk en inhumaan."