Marcelo Cwerner had de beste bedoelingen, toen hij afgelopen zomer als een van de leiders van een vrijwillige brandweerbrigade hielp bij het blussen van branden in het Braziliaanse Amazonegebied. Een paar jaar eerder had de dertiger uit de grote stad besloten zijn carrière in de financiële wereld van São Paulo in te ruilen voor een rustiger bestaan in Alter do Chão, 'de Caraïben van de Amazone'. Maar rustiger werd het niet.
Cwerner werd ondernemer in de toeristische sector. Daarnaast deed hij onbetaald werk, onder andere voor de vrijwillige brandweerbrigade. Het droge seizoen, ongeveer van augustus tot en met oktober, is traditioneel een drukke tijd voor brandweermannen. Overal in de Amazone zijn dan branden.
Extreme toename ontbossing
Dit jaar was het erger dan ooit, vertelt Erika Berenguer van de Oxford-universiteit. De wetenschapper draagt grote scheenbeschermers over haar versleten camouflagebroek. "Tegen slangen", lacht ze, terwijl ze in hoog tempo dieper het bos in loopt. Berenguer doet al jaren onderzoek naar de gevolgen van de branden op het regenwoud.
"Alleen al in augustus waren er drie keer zoveel branden als in dezelfde maand vorig jaar", vertelt ze. "Het was ver boven het gemiddelde. Dat heeft te maken met de extreme toename van ontbossing die we dit jaar zien", legt ze uit. "Eerst wordt een stuk bos gekapt, daarna wordt het 'schoongebrand'."
- Nieuwsuur
Marcelo Cwerner - Nieuwsuur
Erika Berenguer van de Britse Oxford-universiteit
Tussen augustus 2018 en juli 2019 verdween 9.762 km² bos, volgens officiële cijfers van de regering. Dat is een gebied bijna twee keer zo groot als Gelderland, en een toename van net geen dertig procent ten opzichte van vorig jaar.
Over de oorzaken van die toename is Berenguer helder. "Helaas bezuinigt deze regering enorm op de strijd tegen ontbossing, terwijl alles wat ze zeggen ontbossing juist aanmoedigt."
Onder de regering van de uiterst rechtse president Jair Bolsonaro werden bijvoorbeeld aanzienlijk minder milieuboetes uitgedeeld. Milieu-organisaties en andere ngo's houden de president verantwoordelijk voor de toegenomen ontbossing en de daaraan gerelateerde branden.
Maar Bolsonaro kaatste de bal terug. "Over die branden in de Amazone: ik denk dat de ngo's er achter zitten", zei hij eerder dit jaar. "Waarom ze dat doen? Omdat we ze minder geld geven. Ze willen Brazilië in de problemen brengen."
Marcelo Cwerner, de vrijwillige brandweerman in Alter do Chão, besteedde aanvankelijk nauwelijks aandacht aan die uitspraak van de president. Op 14 september brak er een grote brand uit in een beschermd natuurgebied bij Alter do Chão, plaatselijk bekend als Capadocia. "Het was enorm, deze brand was veel groter dan we tot nu toe hadden meegemaakt", herinnert Cwerner zich.
De donaties stroomden binnen
Terwijl zijn vrienden het vuur bestreden, deed Marcelo waar hij goed in is: hij coördineerde de blusacties en organiseerde de logistiek. De vrijwillige brandweerbrigade was als eerste bij het vuur, zoals gebruikelijk. Een van de redenen waarom de vrijwilligers een brigade begonnen, is dat de dichtstbijzijnde brandweerkazerne een uur rijden is.
De brigadistas van Alter do Chão kregen veel aandacht van landelijke en internationale media. De donaties stroomden binnen. Het gerucht ging dat zelfs Hollywood-ster Leonardo di Caprio geld had overgemaakt. Toen het begon te regenen, braken rustigere tijden aan, tenminste: dat dachten Cwerner en zijn vrienden.
Maar eind november kreeg hij de schrik van zijn leven. "Ik zag ineens een grote groep agenten rond mijn huis", herinnert hij zich. "Ik vroeg hen waarom ze mijn poort hadden vernield. Toen vertelde een agent dat ze een huiszoekingsbevel hadden". Cwerner en drie andere leden van de vrijwillige brandweerbrigade van Alter do Chão werden opgepakt.
De politie van de deelstaat Pará verdenkt hen van brandstichting. "We kregen handboeien om, moesten bevelen opvolgen alsof we criminelen waren, ons haar werd zelfs afgeschoren." De lokale politie zegt dat de brigadistas de branden zelf aanstaken, om vervolgens de bluswerkzaamheden te filmen. De beelden werden verkocht of gebruikt om donaties binnen te slepen.
De arrestaties kregen veel aandacht in binnen- en buitenland, en al snel bleek de zaak tegen de vrijwillige brandweermannen aan alle kanten te rammelen. De federale politie, die sinds 2015 onderzoek doet naar brandstichtingen in het gebied, liet in een verklaring weten dat zij in al die jaren geen enkele aanwijzing hebben gevonden die zou wijzen op betrokkenheid van brigadistas.
Zaak als voorbeeld?
Na twee nachten cel werden Cwerner en de drie andere vrijwillige brandweermannen vrijgelaten. De leider van het politie-onderzoek werd vervangen. Leonardo DiCaprio liet weten dat hij nooit geld heeft gedoneerd aan de brandweerbrigade.
Dat Cwerner en zijn vrienden vrij zijn, betekent niet dat ze uit de problemen zijn. Ze zijn nog steeds verdachten. Daarnaast zeggen ze te worden bedreigd. "Iemand heeft bij mij ingebroken, zonder iets mee te nemen", vertelt Cwerner.
"En een van onze brigadistas werd bedreigd met een wapen door een man in een pick-up truck." Cwerner vluchtte naar São Paulo, de miljoenenstad op meer dan 3000 kilometer afstand. Terug naar de Amazone durft hij niet. "Ik weet niet of de zaak tegen ons een voorbeeld moet stellen. Ik weet alleen dat wij alles deden voor het bos."
