Eind oktober treedt het Verenigd Koninkrijk hoe dan ook uit de Europese Unie, desnoods zonder akkoord met de EU. Althans, dat belooft de Britse premier Boris Johnson.
Mocht Brussel nog wel willen onderhandelen, dan moet het huidige akkoord opengebroken worden, schrijft Johnson in een brief aan president van de Europese Raad Donald Tusk. "De brief is bedoeld om de EU uit de tent te lokken", zegt EU- en brexit-expert Rem Korteweg van Instituut Clingendael.
Want echte bereidheid om te onderhandelen, valt in de brief niet te lezen. Korteweg: "Johnson ondermijnt de geest van alle onderhandelingen. Het draait er voor hem om dat de EU de zwarte piet krijgt als er geen deal komt."
EU als vijand
De EU en het Britse parlement houden er sterk rekening mee dat er eind oktober geen deal ligt waar zij beiden mee akkoord kunnen gaan. Het breekpunt is en blijft de zogenoemde backstop, de afspraak dat er geen harde grens komt tussen Ierland en Noord-Ierland zolang de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk er niet in slagen een handelsakkoord te sluiten.
Onder de backstop blijft het Verenigd Koninkrijk in de douane-unie. Dat betekent dat het land geen eigen handelsakkoorden kan sluiten, wat juist een belangrijke reden voor brexiteers is om de EU te willen verlaten. Zij zijn bang dat deze situatie jarenlang gaat duren.
In de brief noemt Johnson de backstop onuitvoerbaar en ondemocratisch omdat het Verenigd Koninkrijk niet de mogelijkheid heeft de afspraak eenzijdig op te zeggen en de Noord-Ierse bevolking niets te zeggen krijgt. Hij wil de backstop van tafel, maar noemt in de brief geen concrete voorstellen voor alternatieven. Hij wil dat de EU met voorstellen komt. "Hij wil niet met EU-leiders praten zolang ze de backstop omarmen", zegt Korteweg. "Johnson zegt: 'Met de backstop blijven we in de klauwen van de EU'."
Maar voor Ierland en voor de EU is een brexit-akkoord zonder backstop onbespreekbaar. En dus lijkt het Verenigd Koninkrijk af te stevenen op een no-deal-brexit. "Johnson probeert, bijvoorbeeld met zijn brief, de EU als vijand af te schilderen. Hij lijkt de geesten rijp te maken dat de EU een no-deal veroorzaakt."
Nieuwe verkiezingen?
Mogelijk gaat Johnson er vanuit dat de EU wel inbindt en toch concessies doet aan het Verenigde Koninkrijk omdat de prijs van een no-deal te hoog is. "De grote vraag is of Johnsons no-deal-dreigement menens of bluf is", zegt Korteweg.
De oppositie in het Britse parlement zal z'n best doen om een no-deal-scenario tegen te houden. Opties worden onderzocht om een nieuw uitstel van de uittredingsdatum af te dwingen. En Labour-leider Corbyn heeft al aangekondigd dat hij begin september, als het parlement terug is, een motie van wantrouwen tegen de regering wil indienen.
Korteweg: "Het kan ook zo zijn dat Johnson de vlucht naar voren neemt, die motie niet afwacht en zelf verkiezingen uitschrijft. Want nu heeft Johnson nog te maken met hetzelfde krachtenveld in het parlement als Theresa May. Maar met Boris Johnson weet je het nooit."
Voor Johnsons topadviseur Dominic Cummings is no-deal zeker géén bluf. Hij is de mastermind achter de brexit-strategie van de premier:
