In 2014 haalden de SP en de PVV bij de Europese Parlementsverkiezingen respectievelijk 9,6 en 13,3 procent van de stemmen. Nu halen ze volgens de exitpoll van Ipsos 3,9 en 4,1 procent.
Voor beide partijen geldt dat ze mogelijk geen enkele zetel in het Europees Parlement overhouden. Hoe valt hun verlies te verklaren?
'Protest SP alleen effectief met linkse partij in kabinet'
Allereerst: aan de lage opkomst alleen ligt het niet. De opkomst bij de Europese verkiezingen is altijd een stuk lager dan bij andere verkiezingen. De PVV en SP hebben daar het meeste last van: van alle partijen bleef van hun aanhang het grootste deel thuis. Maar, zegt politiek historicus Koen Vossen, "de opkomst was donderdag juist hoger dan vier jaar geleden, dus je kunt niet zeggen dat het verlies van de partijen daar aan ligt".
De SP kampt met een ander probleem, zegt Vossen. "De partij hinkt op twee gedachten. Aan de ene kant is het een linkse protestpartij, de middelvinger van links zullen we maar zeggen, en aan de andere kant is het een linkse idealistische partij. Als de PvdA in het kabinet zit kun je die twee groepen mobiliseren, nu was dat een stuk lastiger. Je zit nu met drie linkse partijen in de oppositie in de Tweede Kamer, dan is het voor de SP lastiger om zichtbaar te zijn."
Brexit kan bij kiezers angst hebben ingeboezemd.
De SP probeerde bij de afgelopen campagne de linkse proteststem te mobiliseren, onder meer met het Hans Brusselmans-filmpje. "De mensen die je daarmee probeert te bereiken, die gaan niet stemmen. De mensen die wel stemmen bij EU-verkiezingen, vinden zo'n vorm van campagnevoeren te ruw en gaan bijvoorbeeld naar de PvdA."
Ook lijkt te hebben meegespeeld dat kiezers meer pro-Europees zijn geworden, zegt politicoloog Maurits Meijers. Bij de vorige Europese verkiezingen wilde nog een kwart van alle kiesgerechtigden uit de EU stappen, nu nog maar vijftien procent. "Het kan zijn dat kiezers minder hebben met het eurosceptische geluid en liever gaan voor een pro-Europese kandidaat, zoals Frans Timmermans. Dit kan ook te maken hebben met brexit, dat dit angst heeft ingeboezemd."
Baudet is 'de betere middelvinger'
Ook de PVV verloor behoorlijk veel kiezers aan een partij die ideologisch dichtbij staat. "Thierry Baudet is een aantrekkelijk alternatief voor kiezers die de elite schrik willen aanjagen", zegt Vossen. "Baudet slaagt er beter in dan Geert Wilders zichzelf neer te zetten als iemand die de boel kan opschudden. Hij is de betere middelvinger naar de elite."
Veel PVV-stemmers stapten dus over naar Forum voor Democratie, maar van een massale overloop is geen sprake, blijkt uit de cijfers. Er speelde dan ook nog iets anders, zegt Vossen. "Geert Wilders was heel afhankelijk van media-aandacht. Hij heeft geen eigen middelen om filmpjes te maken. Daarvoor is de partij te klein en heeft het te weinig geld. Als die media zich vooral richten op Baudet, is Wilders nergens meer."
Kunnen de SP en de PVV er weer bovenop komen? Vossen denkt van wel. "Stel dat FvD implodeert, dan kan de PVV daar weer flink van profiteren. Dat zagen we ook bij Trots op Nederland. En wat de SP betreft, als GroenLinks of de PvdA in de regering komen kan de SP weer volop de linkse oppositierol gaan spelen."
In Nijmegen-West waren de PVV en SP tot voor kort nog de grootsten. Veel kiesgerechtigden bleven dit keer thuis of stemden op Forum voor Democratie:
