Met het vertrek van het Verenigd Koninkrijk verliest Nederland een belangrijke bondgenoot in de Europese Unie. Bij de zoektocht naar nieuwe vrienden put Nederland inspiratie uit de middeleeuwse Hanze, een samenwerkingsverband van steden en handelaren rond de Oost- en Noordzee.
Sinds anderhalf jaar trekt Nederland in de eurozone veel op met 'Hanzelanden' Ierland, Denemarken, Zweden, Finland, Litouwen, Letland en Estland. De landen, waarvan de ministers van Financiën vandaag samenkomen, zijn voor een streng economisch beleid om zo de muntunie stabiel te houden. Maar de zuidelijke lidstaten vinden dat de Hanzeliga de eenheid in de unie ondermijnt.
Vuist maken tegen Italië
"Ik vind dat de druk van andere EU-landen en Europese instellingen wel wat groter kan", zegt Vilius Sapoka, de minister van Financiën van Litouwen. Hij wil dat noordelijke landen samen een vuist maken tegen landen als Italië, die het niet zo nauw nemen met de Europese begrotingsregels. Deze week nog riep de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini zijn regering op om het begrotingstekort met méér dan de door de EU toegestane drie procent te laten groeien. Hij vindt dat de begrotingsregels rampzalig zijn voor de EU.
Het arme Litouwen heeft flink moeten bezuinigen om toegelaten te worden tot de eurozone, en wil dat Italië zich ook aan de strenge regels houdt. "De EU is een grote club, en we hebben regels gemaakt", zegt Sapoka. "Als we ons daar niet aan houden ga je je afvragen of nog blij bent met de club."
Als klein land heeft Litouwen weinig invloed in de EU. De minister is dan ook enthousiast over het initiatief van Nederland om met een groep noordelijke landen een nieuw machtsblok te vormen. In de Hanzeliga proberen de landen op andere lidstaten druk uit te oefenen om het Europese begrotingsbeleid op de letter na te leven.
De liga is verder tegen een transferunie met uitgebreide geldstromen van rijkere landen naar armere landen. De Hanzelanden willen bovendien een kleinere Europese begroting, tegen de zin van de Fransen en Duitsers.
Toonbeeld van welvaart
De Hanzegroep bestaat inmiddels anderhalf jaar. De landen vergaderen op initiatief van de Nederlandse minister van Financiën, Wopke Hoekstra. De groep staat voor een harde aanpak, zei Hoekstra vorige week. "Ik ben ervoor dat wie niet hervormt, wie Europees geld onverstandig besteedt, geen aanspraak meer kan maken op Europees geld."
Ons voorbeeld kan grotere landen aan het denken zetten.
De Hanzesteden waren vroeger al een toonbeeld van welvaart, zoals in Nederland Harderwijk, Deventer en Kampen. Daar werd hard gewerkt, veel gehandeld, was men zuinig en hield men zich aan regels.
Anders dan de vroegere Hanzesteden, willen de samenwerkende landen nu ook hun invloed buiten hun gebied laten gelden. "We hebben een groep noordelijke landen die succesvol zijn en zich op een bepaalde manier afzetten tegen Zuid-Europa", zegt Harald Benink, hoogleraar Bankwezen en Financiën aan de Tilburg University.
Benink vreest dat de groeiende invloed van de Hanzeliga leidt tot een verdere tweedeling binnen de eurozone. "We zien dat die twee culturen in een eurozone nu aan het botsen zijn. Het is nu echt Noord-Europa en de Europese Commissie tegen een aantal landen in Zuid-Europa."
'Bom onder Europees project'
De tweedeling werd vorig jaar november zichtbaar toen de Hanzeliga een paper naar buiten bracht met een pleidooi voor een hervorming van het EU-fonds voor noodlijdende landen. De Franse minister van Financiën beschuldigde minister Hoekstra ervan met de liga een bom te leggen onder het Europese project. De Spaanse minister kon haar irritatie ook niet verbergen en weigerde in te gaan op het voorstel van 'kleine landen, zonder enig gewicht'.
De zuidelijke landen vrezen dat met de Hanzeliga de Europese eenheid en solidariteit op het spel worden gezet. De Hanzelanden zelf vinden de liga juist noodzakelijk omdat de grenzen van hun solidariteit steeds vaker worden overschreden.
Benink: "Er zijn nu landen die zeggen 'we moeten de regels streng handhaven en als je je daar niet aan houdt dan gaan we straffen, boetes opleggen'. Maar we proberen dit al heel lang en krijgen de landen niet in beweging. Dan kun je dus een patstelling krijgen, dan krijg je dus een heel verkeerde politieke dynamiek."
Maar de Litouwse minister Sapoka denkt dat de liga die impasse kan doorbreken. "Onze eigen financiën worden op zeer doelmatige wijze beheerd. Ons voorbeeld kan grotere landen aan het denken zetten."
