Hij was een popster onder diplomaten, en hoe ijdel en soms onmogelijk hij ook was, hij gold als de beste onderhandelaar van zijn generatie: Richard Holbrooke, de Amerikaanse topdiplomaat die bijna tien jaar geleden overleed. Met Holbrooke's dood verdween ook het naoorlogse idee dat Amerika een leidende rol te vervullen had in de wereld.
De gelauwerde Amerikaanse journalist George Packer schreef er een boek over, met als basis de duizenden aantekeningen die Holbrooke tijdens zijn carrière maakte. Een boek over moed en overmoed.
"Als hij hier nu binnen zou lopen, terwijl ik met jou praat", zegt journalist George Packer tijdens een gesprek in zijn werkkamer in Brooklyn, "zou hij meteen beginnen met het leveren van commentaar. Commentaar op mijn kleding, op hoe ik de boeken hier heb gerangschikt, commentaar op mijn antwoorden op jouw vragen."
"Maar hij zou me intussen ook doorzien, en jou waarschijnlijk ook. Hij zou meteen onze zwakke punten zien, nog voordat wij die zelf zagen. Die eigenschap maakte hem tot een uitzonderlijk goede diplomaat."
Glans
Richard Holbrooke, die 69 is geworden, sprak wereldwijd tot de verbeelding. Net zo briljant als onmogelijk, uitermate betrokken en bovenmatig ijdel: ook Nederlandse televisiekijkers zagen hem in de jaren negentig veelvuldig voorbij schuiven, van microfoon naar microfoon, na weer een mislukte bemiddelingspoging tijdens de oorlogen op de Balkan.
Uiteindelijk zou het Holbrooke lukken de vrede te smeden: het akkoord van Dayton, in december 1995 ondertekend door de presidenten van Bosnië, Kroatië en Servië. Dat mede-ondertekenaar Slobodan Milosevic een paar jaar later alsnog een bloedige oorlog in Kosovo begon, doet voor biograaf Packer niets af aan de glans van het Dayton-akkoord, waarover Holbrooke destijds zelf een bestseller schreef, To End A War.
"Iedereen was opgelucht dat Dayton destijds een einde maakte aan de strijd. Nee, dat einde was niet voor eeuwig en het nationalisme was niet weg, met alle gevolgen van dien. Maar dat was niet Holbrooke's schuld", aldus Packer.
Hij was een havik en wilde per se het bloedvergieten op de Balkan stoppen. En dat deed hij.
Van jongs af aan had Richard Holbrooke twee droombanen in zijn hoofd: minister van Buitenlandse Zaken, en hoofdredacteur van The New York Times. Het kwartje viel de kant van de diplomatieke dienst op: tijdens een carrière die vijf decennia overspande, dook hij overal in de wereld op als troubleshooter.
Maar al tijdens zijn eerste stationering in Vietnam hing hij graag rond met journalisten, onder wie de beroemde Times-verslaggever David Halberstam, die het falen van Amerikaanse politici in het Vietnam-debacle optekende in zijn klassieke boek The Best And The Brightest. Voor Holbrooke hadden de journalistiek en de diplomatieke dienst veel met elkaar gemeen: je was getuige van de geschiedenis, en je wist nooit precies hoe het zat.
Vietnam
Packer: "Iedereen vond dat we in Vietnam het communisme moesten stoppen: de politici, de meeste media. Alle neuzen stonden in dezelfde richting. We dachten dat we zouden slagen zolang we de oorlog maar op de juiste manier voerden, door de taal te leren, ons vooral bezig te houden met het bestrijden van de guerrilla's en de burgers met rust te laten."
Maar Vietnam werd een drama. Een nieuwe generatie Amerikaanse politici concludeerde dat elke interventie op een nieuw Vietnam zou uitlopen. "De grootste vergissing van de Koude Oorlog was onze bemoeienis met Vietnam. Maar de grootste vergissing van na de Koude Oorlog was juist onze aarzeling bij de oorlog in Bosnië."
Washington trok volgens Packer de verkeerde conclusies uit Vietnam. "Behalve Holbrooke. Als een van de weinigen had hij het vertrouwen in de Amerikaanse macht niet verloren. Hij was een havik en wilde per se het bloedvergieten op de Balkan stoppen. En dat deed hij."
Hij bleek grandioos te kunnen schrijven. Ik was betoverd. En toen dacht ik: ik kan een boek schrijven met deze man als een soort romanfiguur.
In 2010 overleed Holbrooke, nota bene na een hartaanval op de plek die hij zo lang had begeerd: het kantoor van de minister van Buitenlandse Zaken. Tijdens een overleg met minister Hillary Clinton zakte Holbrooke ineen. Een paar dagen later overleed hij in het ziekenhuis.
Holbrooke's weduwe, zijn derde vrouw, vroeg aan Packer, die de diplomaat voor de New Yorker al eens gevolgd had, of hij op basis van Holbrooke's aantekeningen een boek wilde schrijven. "Die aantekeningen begonnen in Vietnam, en hij bleek grandioos te kunnen schrijven. Ik was betoverd. En toen dacht ik: ik kan een boek schrijven met deze man als een soort romanfiguur, een boek over de geschiedenis van het Amerikaanse buitenlandbeleid van Vietnam tot Afghanistan."
Obama
Packer deed zo'n tweehonderd aanvullende interviews waarin ook de andere kant van Holbrooke aan bod kwam: de slechte echtgenoot, de afwezige vader, de ijdeltuit, de hork, de starfucker die tijdens zijn ambassadeurschap bij de VN de ene na de andere Hollywood-ster naar New York liet opdraven, de onbeholpen reus die tijdens een diner zijn neus openhaalde aan een schelp en bloedend als een rund gewoon doorat, de man die overal ter wereld zijn voeten op tafel legde van wie de tafel ook was.
"Veel van de mensen die ik sprak, liepen eerst helemaal leeg over alle verschrikkelijke dingen die Holbrooke in de loop der jaren tegen ze gezegd had." Holbrooke leek iedereen de baas te zijn, behalve de man die hem (op aandringen van Clinton) gezant voor Afghanistan en Pakistan maakte, maar verder niets van hem moest hebben: Barack Obama."
Obama had een bijna fysieke afkeer van Holbrooke, vertelt Packer. "Hij vond hem een braller, hij hekelde zijn pompeuze taalgebruik, en Holbrooke wist dat. Hij klaagde bij Obama's assistenten: wat had hij toch verkeerd gedaan? Hij wilde Obama's vertrouwen en zijn respect, maar uiteindelijk kreeg hij dat niet en toen was zijn leven ineens voorbij."
America First
Donald Trump maakte Holbrooke niet meer mee. "Hij had zich ook geen raad met hem geweten. En andersom. Trump had Holbrooke nooit ingehuurd. Holbrooke had deze regering gehaat, en vooral: hij had het niet begrepen. Trumps America First-politiek staat zo haaks op Holbrooke's kijk op de wereld, en zo haaks op de traditie waarin hij opgroeide. Je kunt zaken doen met dictators als Kim Jong-un, maar je bondgenoten schoffeer je?"
Het hele idee dat een relatie met een bondgenoot onderhandelbaar is en dat we verder voor onszelf zorgen, Holbrooke had het verafschuwd zegt Packer. "Hij zou de steun voor Trump in het land trouwens ook niet hebben begrepen. Bedenk dat Holbrooke leefde in een afgesloten wereld: in New York, Washington, eerste klas vliegreizen, dinner parties. Hij kende Parijs en Genève beter dan hij Ohio of Kentucky kende."
