De vrije school is in opmars: in Rotterdam is het aantal de afgelopen jaren bijvoorbeeld verdubbeld. Het algemeen bijzonder onderwijs groeit sowieso erg hard. Landelijk daalde het aantal basisscholen spectaculair, maar schoolvormen als Montessori, Jenaplan en de vrije scholen doen het juist goed.
Met name hoogopgeleide ouders kiezen voor deze scholen, waar volgens hen meer aandacht is voor creativiteit en ontwikkeling. Een onbedoeld bijeffect daarvan is dat de tweedeling in het onderwijs steeds groter wordt. Tussen rijk en arm, hoogopgeleid en meer praktisch opgeleid, en in de praktijk ook tussen wit en zwart.
De Onderwijsinspectie waarschuwde in 2018 al dat Nederland bij de meest gesegregeerde landen ter wereld hoort. En die ontwikkeling zet door. "Leerlingen gaan steeds meer in hun eigen bubbel naar school. Ze zitten in de klas bij gelijkgestemden en komen anderen niet meer tegen", zegt Inge de Wolf van de Inspectie.
Segregatie in één gebouw
De Vrijeschool Rotterdam-West staat bijvoorbeeld in een gemengde wijk met veel verschillende culturen. Maar dat zie je nauwelijks terug in de klaslokalen, die zijn overwegend wit. "Dat is wel een minpunt", zegt een moeder. "Want de school vormt zo geen goede afspiegeling van de samenleving."
Volgens directeur Minke Knol kiezen hoogopgeleide ouders over het algemeen bewuster. "Zij willen bijvoorbeeld dat er ook ruimte is voor creatieve vakken en een stukje persoonsvorming en dat bieden wij hier. Zij zoeken gerichter dan de meer praktisch opgeleide ouders. Die kiezen vaker voor een school om de hoek."
Volgens onderzoeker Guido Walraven ontstaat "segregatie als een onbedoeld effect van de keuzes die ouders maken". Hij noemt als voorbeeld een vrije school in Amsterdam, die zich vestigde in de leegstaande lokalen van een lokale basisschool. "Hoogopgeleide ouders stuurden hun kind wel naar die school toe, maar andere ouders niet. En zo ontstond er segregatie in één gebouw."
Op een gegeven moment was de vrije school zo gegroeid dat de leerlingen verhuisden naar een ander gebouw in de buurt. "En wie hebben ze achtergelaten? De kinderen van de laagopgeleide ouders. En in die groep zijn de ouders met een migrantenachtergrond oververtegenwoordigd, dus het is ook een scheiding tussen zwart en wit."
Scholen moeten samenwerken en proberen leerlingen goed te mengen. Want het wordt steeds erger.
Tegelijkertijd kiezen beroepsgericht opgeleide ouders ook minder voor scholen met een specifiek concept, zoals de vrije school, Jenaplan- en Montessorischolen. Dat is ook te zien op het St-Gregorius College in Utrecht, een middelbare school die sinds dit jaar een vrijeschoolleerstroom aanbiedt.
In september zijn er twee klassen van start gegaan. Die zijn gevuld met vrijwel uitsluitend kinderen van hoogopgeleide, witte ouders, terwijl er op de rest van de school juist veel kleuren en culturen te vinden zijn. De leerlingen komen elkaar in de gangen nog wel tegen, maar in de klas dus niet.
Volgens onderzoeker Walraven is actief beleid om segregatie tegen te gaan hard nodig. "Scholen moeten samenwerken en proberen leerlingen goed te mengen. Want het wordt steeds erger. Dat heeft ook te maken met de woonsegregatie, doordat bijvoorbeeld de woonprijzen snel stijgen. Het wordt alleen maar urgenter."
