Monika Tichy heeft plannen om haar land te verlaten. Niet om economische redenen, maar omdat ze de sfeer in Polen beklemmend vindt. "De Poolse regering is rechtstreeks verbonden met de katholieke kerk. Die heeft haar eigen agenda, die helaas antidemocratisch is en zich op veel gebieden tegen burgerlijke vrijheden keert."
De Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) heeft de afgelopen jaren een zeer conservatief beleid gevoerd en krijgt daarbij warme steun van de Rooms-Katholieke Kerk. "De situatie in dit land is voor veel mensen een reden om weg te gaan of om dat te overwegen", zegt Tichy.
Dat Polen hun land verlaten is geen nieuw fenomeen: vanaf 2004, toen Polen lid werd van de Europese Unie, vertrokken Polen massaal naar het rijkere West-Europa. Dat had economische consequenties, maar het verandert ook het politieke klimaat, zegt hoogleraar politicologie Ivan Krastev.
"Veel van de mensen die zijn vertrokken zouden op progressieve partijen hebben gestemd. Ze zijn vooral vertrokken vanwege het economische klimaat", zegt Krastev. "En als je overweegt om het land te verlaten, dan stoor je je ook minder aan wat er niet werkt. Want je gaat toch weg."
'God, eer en vaderland' staat op mijn arm getatoeëerd. De Poolse waarden die hier altijd centraal hebben gestaan.
Kritische mensen willen weg uit het land, maar er zijn ook Polen die juist terugkeren. Velen vinden dat de Poolse regering de nationale identiteit beter beschermt dan West-Europese landen. Zo kwam Piotr Podsadecki na jaren terug uit Frankrijk, met name vanwege "patriottische" redenen.
"Economische motieven speelden voor mij geen enkele rol. In Frankrijk verdiende ik drie, vier keer zoveel als ik hier in een hoge functie kan verdienen. Maar dat interesseert me niet", zegt Podsadecki. "Ik wil me vooral inzetten voor de ontwikkeling van mijn land. Godsdienst en vaderland, daar gaat het om."
Hij vindt dat Polen zijn culturele identiteit beter heeft bewaard dan Frankrijk. "Dan doel ik ook op het christendom. Toen ik zestien was heb ik de woorden 'God, eer en vaderland' op mijn arm laten tatoeëren. Dat zijn de Poolse waarden die hier altijd centraal hebben gestaan. Voor mij zijn ze het motto voor het dagelijks leven hier."
Een eiland midden in de EU
Volgens politicoloog Krastev gaat er in landen als Polen of Roemenië een steeds conservatievere wind waaien. "Conservatieve partijen krijgen de overhand en alle partijen worden conservatiever. Als je bijvoorbeeld een vergelijking trekt tussen de linkse partijen in Centraal- en Oost-Europa en West-Europa doen ze het niet alleen slechter, maar nemen ze ook een steeds conservatiever standpunt in."
Bij het burgercentrum waar anti-regeringsactiviste Monika Tichy gelijkgestemden ontmoet, maken ze zich er grote zorgen over. "Het kan zomaar gebeuren dat we een land worden zonder vrouwenrechten en dat we straks een soort eiland midden in de EU zijn", zegt een vrouw. "Misschien moet ik straks ergens anders een nieuw leven beginnen", zegt een ander.
Voor iedereen in het centrum staat vast dat het moment van vertrek dichterbij komt. En dat is een zorgelijke ontwikkeling, zegt Krastev. "Er is in feite geen kritische massa meer om veranderingen te bewerkstelligen, en dat is frustrerend. Want hoe vaker mensen verandering willen en dat niet lukt, hoe minder graag ze willen blijven."
