Het personeelstekort bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zorgt voor steeds grotere problemen. Het leidt niet alleen tot lange wachttijden voor asielzoekers, maar ook tot afwezigheid van de IND in de rechtbanken. Dat zegt onder anderen Nathalie van Waterschoot, bestuursrechter en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak.
"De IND werkt onder het ministerie van Justitie en Veiligheid. De dienst heeft de rechtbanken laten weten dat ze vanwege de hoge werkdruk de staatssecretaris niet meer kunnen vertegenwoordigen op de zittingen", zegt Van Waterschoot. In haar geval komt de IND in 75 procent van de zaken niet opdagen en dat zorgt volgens haar voor vertraging.
"Het gaat om zaken van afgewezen asielzoekers waarin we snel uitspraak moeten doen, maar aan die maatschappelijke opdracht kunnen we nu niet voldoen. We moeten dan bijvoorbeeld een zaak schorsen om zo de staatssecretaris toch de mogelijkheid te geven te reageren, wat erg belangrijk is in zo'n zaak", zegt Van Waterschoot.
De rechter heeft regelmatig nog vragen voor de IND, maar die kunnen dan niet worden beantwoord.
Asieladvocaat Wil Eikelboom herkent het beeld dat de bestuursrechter schetst. "We zien dat de IND heel vaak niet meer op zittingen verschijnt. Dat vinden we getuigen van weinig respect richting de asielzoeker. Het is namelijk nogal ingrijpend als je besluit om iemands asielaanvraag af te wijzen."
Voor de zitting zelf heeft het ook gevolgen, zegt Eikelboom. "De rechter heeft regelmatig nog vragen voor de IND, maar die kunnen dan niet worden beantwoord. Dat levert ook weleens wat irritatie op. De rechterlijke macht is al overbelast en kan zo'n zaak dan niet afronden op dat moment."
Wachttijden asielprocedures lopen op
Ondertussen loopt de wachttijd voor asielprocedures steeds verder op. Vluchtelingenwerk maakt zich er grote zorgen over. Volgens adjunct-directeur Jasper Kuipers moeten mensen nu bijna een jaar wachten tot hun nieuwe aanvraag in behandeling is genomen. Hij vraagt zich af waarom dat zo is.
"Sinds 2016 is er een heel laag en stabiel aantal van nieuwe aanvragen, dus daar kan het echt niet aan liggen", zegt Kuipers. "Volgens de staatssecretaris ligt het aan de personeelstekorten bij de IND, maar wat mij betreft ligt het aan de politieke urgentie om, als dat de reden is, die tekorten op te lossen."
Het verleden bewijst dat het anders kan. In 2015, midden in de crisis, worden grote aantallen vluchtelingen snel geholpen. In 2016 en 2017 dalen de wachttijden zelfs, maar vanaf oktober vorig jaar stijgen ze weer. Dan treedt ook het kabinet-Rutte III aan. De nieuwe staatssecretaris, Mark Harbers, gaat door met bezuinigingen op het personeelsbestand van de IND.
Hoe gaat de procedure van een asielaanvraag precies in z'n werk? We nemen als voorbeeld de zaak van Assad en Jehad, twee Syrische Koerden. Ze wonen in een asielzoekerscentrum in Weert en hebben nu hun eerste asielaanvraag gedaan. Na de aanvraag volgt een eerste gehoor door de IND. Daarna volgt er een tweede gehoor en neemt de IND een besluit.
Wanneer dat besluit negatief is en de asielstatus wordt geweigerd, dan kan de asielzoeker naar de bestuursrechter. Op een zitting in de rechtbank hoort de rechter de advocaat van de asielzoeker, en de IND-medewerker die namens de staatssecretaris de afwijzing toelicht. Wanneer de IND niet op de zitting verschijnt, kan de rechter besluiten tot een nieuwe procedure.
Ondertussen zitten steeds meer asielzoekers te wachten tot ze duidelijkheid krijgen. Dat leidt ook tot overvolle opvangcentra, waarschuwde Vluchtelingenwerk al eerder. "Als er nu een plotselinge toename van asielzoekers komt, zoals in 2015, dan is Nederland niet in staat deze mensen op te vangen", zei Kuipers toen.
Volgens asieladvocaat Eikelboom moeten we vaststellen dat de asielketen op dit moment is vastgelopen. "Aanvragen worden niet meer op tijd behandeld, de IND verliest beroepen omdat ze niet komt opdagen op een zitting. Het tekort aan IND'ers is de kern van het probleem, dus dat zou moeten worden opgelost."
