Een nieuw soort mens maken, dat is de drijfveer van de Chinese onderzoeker He Jiankui. "Vandaag de dag begrijpen we dna, we kunnen het veranderen. We kunnen een nieuw tijdperk voor de mensheid laten aanbreken."
Dit zei hij afgelopen juni in een interview met VPRO Tegenlicht, dat volgend jaar te zien is. He benadrukt dat hij slechts verantwoordelijk is voor het begin van het verhaal. "Wetenschappers maken de formule, maar het is de maatschappij die iets definitief maakt. Het gaat niet alleen om de wetenschapper, ook om de politiek."
He claimt nu dat de eerste genetisch gemodificeerde baby's op de wereld te hebben gezet. Daarmee loopt hij nu vooruit op het publieke debat. Meer dan honderd vakgenoten hebben gisteren ernstige bezwaren geuit tegen het gebrek aan transparantie van de Chinees. Ze noemen zijn dna-experimenten gestoord.
Broodje aap?
"Dit is niet zoals het hoort te gaan", zegt ook Niels Geijsen, hoogleraar Regeneratieve Geneeskunde aan het Hubrecht Instituut. Toen hij de aankondiging van He op YouTube zag, leek het hem zelfs een broodje aap-verhaal. Maar nu de wetenschapper zijn data heeft gepresenteerd op een grote internationale conferentie in Hongkong lijkt het experiment toch echt waar te zijn.
"Onderzoekers willen weten wat de Chinese onderzoeker gedaan heeft, waarom en wat de resultaten zijn. Hij is openheid van zaken verplicht aan de wetenschappelijke wereld."
Het dna van de twee babymeisjes, Lulu en Nana, is volgens He zo aangepast dat ze minder vatbaar zijn voor het hiv-virus. Dat was voor hun ouders belangrijk, omdat hun vader hiv heeft.
Als het echt waar is dat de pasgeboren meisjes gemodificeerd dna hebben, is er volgens Geijsen genoeg op aan te merken. "CRISPR-Cas, de toegepaste technologie, is fantastisch, maar nog wel redelijk nieuw. We moeten eerst de discussie aangaan rondom de veiligheid en de ethiek."
He heeft gezonde baby's gemuteerd.
Het is volgens Geijsen nog te vroeg om CRISPR-Cas in te zetten. "Zijn we daar wel klaar voor, dan moet de technologie eerst worden ingezet voor ziektes waar geen alternatieve oplossing voor is. Voor hiv zijn er voldoende alternatieven om besmetting te voorkomen."
Oftewel: "He heeft gezonde baby's gemuteerd. Het lijkt wel een cowboyexperiment. Het proces is onomkeerbaar, de gevolgen zijn niet te overzien en het is toegepast op personen die zelf hier helemaal niet over kunnen beslissen. Zelfs voor China is dit echt not done."
Geijsen wijst op de gevaren. "CRISPR-Cas kan ook op de verkeerde plek knippen. Soms wordt hierdoor een goed stukje dna weggeknipt. Bij dit onderzoek is door de onderzoeker een gen weggeknipt om cellen immuun te maken voor hiv-infectie. Het uitschakelen van dit gen kan iemand juist weer gevoeliger maken voor het influenzavirus."
Sjoerd Repping, hoofd van het Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde (UvA), bedrukt dat de onderzoeker echt iets nieuws heeft gedaan. "De CRISPR-cas-technologie is al ver en het genetisch modificeren van embryo's kon al, maar He stelt dat de bewerkte embryo's nu ook echt zijn teruggeplaatst in een vrouw en dat er zelfs al kinderen geboren zijn. Dat is volledig nieuw."
Maar volgens Repping was zo'n experiment er hoe dan ook snel gekomen. Het had volgens hem maar een aantal weken of maanden geduurd voordat een andere onderzoeker zich had aangediend.
Nu moeten we gaan nadenken over wat we hiermee willen. "Wetgeving is leuk en aardig, maar ik denk niet dat je ooit een wereldwijde consensus gaat krijgen. Het debat moet gevoerd worden, want het gaat hoe dan ook gebeuren. Als het niet vandaag is, dan wel volgende week."
Preventief modificeren
Uit een publieksonderzoek dat verscheen in 2016 bleek dat veel Nederlanders zichzelf of hun kinderen genetisch zouden laten modificeren, als dat mogelijk was. Vooral om erfelijke ziekten te behandelen of te voorkomen.
Een aanzienlijk deel zou gentechnologie gebruiken om zijn kind preventief tegen hiv te beschermen of om het intelligenter te maken, bleek uit dit onderzoek van NTR-wetenschapsprogramma De Kennis van Nu en voortplantingsdeskundige Repping.
Repping denkt dat genmodificatie bij menselijke embryo's in de toekomst werkelijkheid gaat worden. "Het is vaccinatie op genetisch niveau."
Maar of dit ook in Nederland op korte termijn kan gebeuren, lijkt hem onwaarschijnlijk. "In Nederland lopen we niet zozeer achter in de CRISPR-Cas-technologie, maar wel in het toepassen van die technologie op embryo's. We mogen hier namelijk geen onderzoek doen op embryo's."
