Het Egypte van West-Europa, zo worden de Schotse Orkney-eilanden ook wel genoemd. Tussen het groene landschap liggen duizenden archeologische vindplaatsen, sommige zijn wel 5500 jaar oud. Maar de vraag is hoe lang die historische plekken nog blijven bestaan: de zee dreigt ze op te slokken.
Klimaatverandering veroorzaakt meer en hardere stormen op de eilanden. Bij harde wind slaan er enorme golven over de kliffen. Archeologische vindplaatsen die dicht bij de kust liggen, worden daardoor ernstig bedreigd. "De zee eet beetje bij beetje de kustlijn op", zegt archeoloog Julie Gibson.
Ze woont op het eiland Rousay en schreef een boek over de desastreuze gevolgen van klimaatverandering voor de eilanden. "Hoe snel de afbraak precies zal gaan, is moeilijk te zeggen. We kunnen niet goed een voorspelling maken. Maar we weten wel dat de stranden in een razendsnel tempo eroderen."
Wat gaan we beschermen en wat niet?
Gibson vreest dat de geschiedenis in de komende decennia in zee zal vallen. "Dat is niet alleen een ramp voor archeologen, maar voor de hele mensheid. Dit soort archeologische vindplaatsen helpen ons de geschiedenis te begrijpen. Er zijn nog veel belangrijke vragen de we moeten beantwoorden."
De snel oprukkende zee stelt de archeologen voor een grote uitdaging, zegt Gibson. "We moeten een goede planning maken voor de toekomst. We zullen moeten kiezen welke vindplaatsen we gaan beschermen, wat we gaan bestuderen en wat we laten gaan. En dat is heel erg moeilijk."
Twee recente wetenschappelijke rapporten laten zien dat het menens is voor veel van de archeologische schatten op de eilanden. De erosie van de kust is sinds de jaren 70 verdubbeld door klimaatverandering. De zeespiegel stijgt, de stormen worden heviger en er valt steeds meer regen.
Het VN-Klimaatpanel IPCC zegt vandaag in een rapport dat grote ingrepen nodig zijn om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad. Elk klein beetje extra opwarming zal de gevolgen van klimaatverandering versterken. Als de huidige koers wordt aangehouden dan zal de opwarming richting de 3 graden gaan.
Hoogleraar archeologie Jane Downes van de University of Highlands and Islands, laat Skara Brae zien, een nederzetting uit de jonge steentijd die goed bewaard is gebleven. Er zijn onder meer huizen en graftombes te vinden. Het laat zien hoe mensen tussen 3100 en 2500 v. Chr. leefden.
Om het dorp van 5000 jaar oud staat een muur die bescherming moet bieden. Maar ook daar wordt door de zee steeds een stukje van weggeslagen. Downes ziet het somber in. "We zullen dit niet kunnen redden. We kunnen de muren hoger maken, maar dat is uiteindelijk geen oplossing. De golven gaan er omheen."
Volgens haar is het onvermijdelijk dat er in de komende tijd historische plekken verloren zullen gaan. "Sommige vindplaatsen kunnen we proberen te beschermen, maar bij andere kunnen we helemaal niets doen. We zullen het verlies moeten accepteren. Maar het laat mijn hart bloeden om dit in zee te zien vallen."
