IKEA-oprichter Ingvar Kamprad, die op 91-jarige leeftijd is overleden, was 17 toen hij aan de keukentafel zijn idee voor IKEA bedacht. De combinatie van lage prijzen en modern design groeide uit tot een succesformule.
"Hij heeft een paar hele slimme ingevingen gehad. Hij wilde kwalitatief goeie meubels voor een grote groep mensen toegankelijk maken. Met dat mooie ideaal is hij begonnen", zegt Jeroen van Erp, hoogleraar Concept Design in Delft. "Hij was onbewust zeer bekwaam in gouden zetten. Zoals de meubels in platte pakken verpakken."
Van Erp noemt het ook uniek dat de meubels alleen bij IKEA te krijgen zijn. "Ouderwets knap dat je betekenisvolle producten kan maken op een grote schaal. Dat is bijzonder."
In 1973 verruilde Kamprad zijn vaderland voor Zwitserland, vooral om fiscale redenen. "Hij heeft van alles gedaan om zoveel mogelijk belasting te ontwijken. Hij is daar vrij agressief in geweest", zegt Jan Kleinnijenhuis, onderzoeksjournalist van Trouw.
Kamprad bracht zijn moederbedrijf onder in verschillende bedrijven en stichtingen in verschillende landen waardoor een ondoorgrondelijk web ontstond. De Europese commissie deed al meerdere malen onderzoek naar het concern.
Europese landen zouden door de constructie van IKEA tussen 2009 en 2014 een miljard euro aan inkomsten zijn misgelopen door de belastingontwijking. De Nederlandse tak van het meubelbedrijf speelde daarbij een sleutelrol. Kamprad zelf betaalde in Zweden veertig jaar geen belasting.
Grootste fout
Kleinnijenhuis: "Hij zei in interviews ook gewoon dat hij geen belasting wilde betalen." Toen Kamprad na veertig jaar terugkeerde naar zijn moederland eiste de belastingdienst van hem een bedrag van zes ton.
IKEA kwam ook negatief in de schijnwerpers te staan toen het bedrijf in 1997 toegaf dat het huishoudtextiel afkomstig uit India door kinderhandjes werd gemaakt. IKEA beloofde de productie beter te gaan controleren, maar wilde geen keiharde garantie geven. Wel startte het bedrijf meerdere projecten die kinderarbeid moeten voorkomen.
In 1994 raakte oprichter Kamprad in opspraak toen bleek dat hij jarenlang lid was geweest van een fascistische beweging. Pas in de jaren 50 had hij daar afscheid van genomen. Kamprad noemde het ooit "de grootste fout van zijn leven" en zei dat hij uit wanhoop zijn heil in het nazisme had gezocht.
Umlauts en å's
Verder was Kamprad nog verantwoordelijk voor een ander kenmerk van het bedrijf: de typisch Scandinavische namen van zijn producten, vaak met umlauts of å's. Kamprad bedacht het systeem omdat hij de productcodes van zijn meubels niet kon onthouden. Daarom koos hij bijvoorbeeld Scandinavische meisjesnamen voor textiel en namen van Zweedse meren voor badkamerartikelen.
Van Erp omschrijft de ontwerpen als "heel Scandinavisch". "Heel frivool ook. Het kinderspeelgoed Mammoet bijvoorbeeld: kaboutertafels. Die zien er heel grappig en koddig uit. De ontwerpers van IKEA kijken ook altijd goed om zich heen. Als je naar Milaan gaat, naar de belangrijkste meubelbeurs, dan zie je die ideeën geheid twee jaar later terug bij IKEA."
