"We hebben wel vertrouwen in de politiek, maar niet in onze politici." Onder dit motto presenteerde de Noord-Hollandse commissaris van de koning Johan Remkes zijn tussenrapport over de toekomst van het parlementaire stelsel.
Hoe kan Nederland democratischer worden? Of, hoe kan het vertrouwen van burgers in de politiek groeien? Dat was kort gezegd de onderzoeksopdracht van een speciale Staatscommissie onder leiding van Remkes, tevens oud-minister van Binnenlandse Zaken.
Snappen
Een van de voorlopige conclusies: kabinetsformaties in Nederland vormen een van de zwakke punten in het parlementaire stelsel. De formatie is voor de kiezers een soort 'black box': de kiezer heeft er geen invloed op en moet het doen met de uitkomst, legt Remkes uit.
"Neem de BTW verhoging. Ik geloof niet dat het in een van de vier verkiezingsprogramma's stond van de partijen die nu een kabinet vormen. Dat snappen mensen dus niet."
Kiezers zien hun stem in het formatieproces verwateren tot een compromis.
Maar ook de verschoven machtsverhouding tussen regering en volksvertegenwoordiging speelt een rol. De afgelopen decennia is de regering relatief machtiger geworden ten opzichte van het parlement.
De 'staatscommissie bezinning parlementair stelsel' werd begin dit jaar ingesteld door het kabinet. Dat gebeurde op aandrang van Tweede en vooral Eerste Kamer. Met name de VVD vindt dat de Eerste Kamer te veel politiek bedrijft.
Vertrouwensverlies
In het rapport is er ook aandacht voor hacken, nepnieuws en potentiële verkiezingsfraude. "Het vertrouwen in het democratisch proces kan worden aangetast door het hacken van systemen van belangrijke democratische instituties zoals het parlement en politieke partijen. Zelfs het enkele feit of vermoeden dat die instituties kunnen worden gehackt, kan al leiden tot vertrouwensverlies. Hetzelfde geldt voor het gebruik van ICT in het verkiezingsproces."
"Kiezers zien hun stem in het formatieproces verwateren tot een compromis", staat in het rapport. "Als de regerende partijen een dergelijk compromis dan ook nog eens als een fantastisch resultaat presenteren, zien veel kiezers dat wezenlijk anders."
Aandacht
Politici vertegenwoordigen wel hoogopgeleiden, laagopgeleiden voelen zich niet zo goed gerepresenteerd, stelt het voorlopig rapport. "Hierdoor ontstaat het risico dat de belangen en opvattingen van bepaalde groepen burgers structureel minder aandacht of gewicht krijgen in het politieke debat. Duidelijk is dat veel burgers zich niet of onvoldoende herkennen in de volksvertegenwoordigers."
De commissie komt volgend jaar met een definitief rapport. Daarna moeten kabinet en de beide Kamers bepalen wat ze met de conclusies doen.
