Terwijl zich aan de buitengrenzen van Europa menselijke drama’s voltrekken, lukt het lidstaten maar moeilijk tot een gezamenlijke oplossing voor het vluchtelingenprobleem te komen. Zuidelijke lidstaten zeggen onevenredig hard geraakt te worden en verwijten noordelijke lidstaten te weinig solidair te zijn. Uit onvrede Hongarije is inmiddels begonnen aan de bouw van een hek, en Denemarken voert voorzichtige grenscontroles in. Het ideaal van open grenzen en een solidair Europa, lijkt verder weg dan ooit.
Nieuwsuur sprak met hoogleraar politieke geografie Henk van Houtum en Jorrit Rijpma, universitair hoofddocent Europees migratierecht bij het Europa-instituut.
Herverdeling
Vandaag spraken ministers in Brussel opnieuw over de eenmalige herverdeling van 60.000 vluchtelingen. Nederland begint snel met de opvang van ruim 2000 extra asielzoekers om Italië en Griekenland te ontlasten. De toelating zal de komende maanden mondjesmaat gebeuren. Dat vertelde staatssecretaris Klaas Dijkhoff van Veiligheid en Justitie vandaag na de vergadering over een eerlijkere verdeling van 40.000 asielzoekers over de Europese Unie.
De Europese Commissie wil dat 40.000 vluchtelingen uit Syrië en Eritrea, die zich nu in Griekenland en Italië bevinden, eerlijker worden verdeeld over Europa. Niet alle EU-lidstaten hebben aangekondigd vluchtelingen op te nemen die in Italië en Griekenland aankomen. De teller bleef steken op ruim 32.000. Daarnaast moet er opvang komen voor 20.000 vluchtelingen die nu nog buiten Europa in opvangkampen verblijven, bijvoorbeeld in Turkije.
Onderlinge spanningen
Toen het vorige maand niet lukte om te komen tot een afspraak over een verplichte verdeling van de vluchtelingen, namen de spanningen tussen de Europese lidstaten toe.
De Italiaanse premier Matteo Renzi vond dat de regeringsleiders hun tijd aan het verspillen waren en zei: "Als dit jullie idee is van Europa, mogen jullie het houden!" Hij zei dat nationaal egoïsme er niet toe mag leiden dat landen hun ogen sluiten voor dit probleem en de inspanningen van iedereen nodig zijn. Als het niet lukt, is volgens Renzi niet alleen Italië verslagen, maar is het hele idee van Europa verslagen.
Donald Tusk, president van de Europese raad, sprak de lidstaten streng toe: "Het kan dan wel zijn dat er geen consensus is over een verplichte verdeling, maar dat mag geen excuus zijn om niets te doen. Solidariteit zonder opofferingen is pure hypocrisie."
De druk op het asielsysteem het grootst in de landen waar mensen als eerste binnenkomen, en dat zijn Griekenland en Italië.
Grootste uitdaging
De onenigheid over hoe om te gaan met migratie beperkt zich niet tot het voorstel tot de eenmalige herverdeling van 60.000 vluchtelingen. Angela Merkel noemt migratie de grootste uitdaging die zij in Europa is tegengekomen in haar tijd als bondskanselier.
Jorrit Rijpma is universitair hoofddocent Europees migratierecht bij het Europa-instituut. Hij ziet dat de vluchtelingenproblematiek de verhoudingen binnen Europa verzuurt. Er is een groot gebrek aan vertrouwen tussen de lidstaten. "Het is een beetje jij-bakken nu. De noordelijke lidstaten zeggen: we nemen al veel mensen op, en dat is ook zo. Tegelijkertijd is de druk op het asielsysteem het grootst in de landen waar mensen als eerste binnenkomen, en dat zijn Griekenland en Italië."
Eerste land verantwoordelijk
Op dit moment is het in Europa zo geregeld dat het eerste land waar een migrant Europa binnenkomt, ook verantwoordelijk is voor de behandeling van het asielverzoek. Deze afspraak is vastgelegd in de Dublinverordening. Die afspraak is er om te voorkomen dat asielzoekers in meerdere EU-landen procedures kunnen starten of op zoek kunnen gaan naar het meest kansrijke asielsysteem. Asielzoekers die doorreizen naar andere Europese landen en daar proberen te blijven, kunnen volgens dit verdrag weer worden teruggestuurd naar het eerste land van aankomst. Als ze daar tenminste ook zijn geregistreerd.
Hongarije kan zich niet veroorloven nog langer te wachten.
Hongarije bouwt hek
In de praktijk leiden de afspraken uit de Dublinverordening ertoe dat Europese grenslanden als Italië, Griekenland en Hongarije verhoudingsgewijs veel asielverzoeken moeten behandelen. Hongarije is de toename zo zat, dat ze begonnen zijn met de bouw van een hek aan de grensovergang met Servië. De Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken Peter Zsjiijarto zei hierover: “De Europese lidstaten zoeken een oplossing voor de crisis, maar Hongarije kan zich niet veroorloven nog langer te wachten.”
Dit jaar zouden al 80.000 migranten Hongarije zijn binnengekomen. Hongarije is niet het enige land dat het heft in eigen handen neemt. Oostenrijk is gestopt met het behandelen van asielverzoeken, Bulgarije breidt het hek aan de grens met Turkije uit, Denemarken voert extra grenscontroles in om illegale immigratie tegen te gaan en Frankrijk houdt Afrikaanse migranten tegen bij de grens.
'Grensbeleid faalt'
Volgens hoogleraar politieke geografie Henk van Houtum is het fundament van de Europese Unie aan het afbrokkelen. "De Europese gedachte was ooit: vrij verkeer van personen en samenwerking over de grenzen heen. Nu zie je dat de grenzen aan het terugkomen zijn. Er is een soort renaissance van het nationalisme. Het Verdrag van Schengen, de basis van het grensoverschrijdende verkeer binnen Europa, staat daarmee onder enorme druk. "
De Duitse minister van Binnenlandse Zaken, Thomas de Maizere waarschuwde de lidstaten vorige maand dat als Europa geen oplossing vindt voor het vluchtelingenprobleem, dat het einde kan betekenen voor het vrije verkeer in Europa.
Van Houtum doet onderzoek naar het externe Europese grensbeleid en vindt dat het faalt. “Technisch faalt het, want migranten komen toch. Maar ook moreel, omdat vluchtelingen die een veilig onderkomen zoeken, dodelijke routes moeten nemen om hier te komen. Ze klimmen over hekken en komen in overvolle boten. Die beelden wakkeren fobische gevoelens aan bij de Europese bevolking. Je ziet dat een aantal lidstaten als reactie op de xenofobische sentimenten hun eigen grenzen weer meer gaan bewaken en het buitengrenzenbeleid strenger wordt. Het is een zichzelf versterkend mechanisme."
Volgens Europees migratiedeskundige Jorrit Rijpma is de huidige situatie schadelijk voor het imago van Europa . "Het is in eerste instantie een crisis voor de mensen die op de vlucht zijn, maar het is zeker ook een crisis voor Europa. Het imago van Europa, als voorvechter van mensenrechten en de EU die in staat is gezamenlijk problemen aan te pakken, brokkelt af. Het is ieder voor zich geworden."