Stemmen ook in Utrecht geteld • CDA-jongeren twijfelen over Hoekstra

Einde liveblog

We sluiten dit liveblog over de Provinciale Statenverkiezingen. Uiteraard houden we je op de hoogte van de laatste ontwikkelingen via onze app en site. Bekijk ook onze speciale collectie met daarin alle verhalen rondom de verkiezingen. En wil je de uitslag nog eens bekijken? Dat kan hier.

Alle uitslagen Utrecht bekend: BBB ook daar de grootste

De BoerBurgerBeweging is ook in de provincie Utrecht de grootste geworden. Dat staat vast nu de gemeente Veenendaal - die als laatste Utrechtse gemeente nog moest binnenkomen - de uitslag heeft gepubliceerd.

De verkiezingsdienst van het ANP heeft de zege van BBB bevestigd in zijn voorlopige prognose. De partij komt in de provincie uit op 13,2 procent van de stemmen, GroenLinks op 12,8 procent en de VVD op 11,9 procent.

Daarmee is de partij van Caroline van der Plas in alle provincies de grootste geworden. In Zuid-Holland en Gelderland zijn nog niet alle stemmen geteld, maar daar valt de BBB niet meer in te halen.

Jongeren CDA zijn kritisch over leiderschap van Hoekstra

De jongerenorganisatie van het CDA, het CDJA, twijfelt aan het leiderschap van Wopke Hoekstra. In een interview met NRC zeggen voorzitter Klinkspoor en vicevoorzitter Groot dat Hoekstra het CDA-verhaal niet goed uitdraagt. Hij heeft een "consultantsimago" en daar zou hij van af moeten komen.

"Als we het over urgentie hebben, over vernieuwen, een verhaal vasthouden en consequent uitvoeren, dan ligt er bij Wopke ook nog wel een taak om het beter uit te gaan dragen", zegt voorzitter Klinkspoor in het interview. "Ik hoor om me heen: het komt niet over, zoals hij het brengt."

De twee bestuurders van het CDJA zeggen overigens niet dat Hoekstra nu moet opstappen. Dat is hij zelf overigens niet van plan, heeft hij laten weten in een reactie op het stevige verlies van zijn partij bij de Provinciale Statenverkiezingen.

Hoe dan ook, het CDA-bestuur vergadert morgenavond over het slechte verkiezingsresultaat.

Nog wachten op einduitslagen uit diverse steden en gemeenten

Nog niet alle gemeenten hebben een uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen doorgegeven aan de verkiezingsdienst van het ANP. Daarom is nog niet te zeggen of de BBB in alle provincies de grootste partij is geworden.

Wel is duidelijk dat de BBB in de provincies waar alle stemmen zijn geteld de grootste is geworden. Het gaat om Friesland, Groningen, Overijssel, Drenthe, Flevoland, Limburg, Noord-Brabant en Zeeland. In Gelderland is de partij niet meer in te halen door de nummer twee, de VVD. En ook in Noord-Holland is de winst voor BBB. Ook in Zuid-Holland gaat de BBB aan kop.

In de provincie Utrecht is een nek-aan-nekrace gaande tussen GroenLinks en de BBB. Het verschil is zo'n 700 stemmen, blijkt uit de ANP Verkiezingsdienst. In die provincie is het nog wachten op de uitslag uit Veenendaal. Wanneer die komt is niet duidelijk.

Ook wordt nog gewacht op de einduitslag van Amsterdam (95 procent geteld) en die van Rotterdam, waar 70 procent van de stemmen is geteld. Ook Leidschendam-Voorburg en Nissewaard (Zuid-Holland) hebben nog geen einduitslag doorgegeven aan het ANP. Daar is 90 procent van de stemmen geteld. In Gelderland ontbreekt nog de einduitslag van Nijmegen.

En dat is negen: BBB ook de grootste in Noord-Holland

Ook in de provincie Noord-Holland is de BoerBurgerBeweging de grootste geworden. De partij wint daar met 14,2 procent van de stemmen, ruim een procentpunt meer dan de VVD. PvdA en GroenLinks eindigen als derde en vierde, opgeteld zijn ze groter dan de BBB.

Daarbij moet opgemerkt worden dat de uitslag van Amsterdam niet helemaal compleet is. Er moet daar nog 5 procent van de stemmen worden geteld.

Timmermans feliciteert Van der Plas, ziet geen kloof tussen stad en platteland

Eurocommissaris Frans Timmermans zegt blij te zijn dat de proteststem van Nederlands niet is geuit in een "xenofobische, racistische vorm". Vanuit het gebouw van de Europese Commissie in Brussel feliciteerde Timmermans BBB-leidster Van der Plas met haar "ongelofelijke resultaat" bij de verkiezingen.

Hij ziet in de uitslag geen kloof tussen het platteland en de stad, omdat de BBB ook in de steden een goed resultaat behaalde. "Er moeten dingen veranderen", zei Timmermans.

De PvdA-prominent is niet bezorgd dat de BBB Europese milieuregels wil gaan negeren. Hij wees er wel op dat ook Nederland zich moet houden aan de wetten en regels die er zijn, ook als het gaat om de landbouw. "We doen er alles aan wat mogelijk is om de beste oplossingen te vinden voor de bescherming van de natuur en dat perspectief geeft aan boeren, zeker voor jonge boeren."

Van der Wal wacht nu eerst stikstofplannen provincie af

Minister Van der Wal voor Natuur en Stikstof wacht voorlopig de stikstofplannen van de nieuwe provinciebesturen af. Ze heeft tot nu toe gehamerd op de halvering van de stikstofuitstoot in 2030, maar na de verkiezingsoverwinning van BBB zegt ze nu dat ze "stap voor stap" verder gaat. Over het jaartal 2030 laat ze zich niet uit.

De minister wil eerst weten wat de nieuwe provinciebesturen bedenken om de door stikstof beschadigde natuur te herstellen. Rond de zomer verwacht ze die plannen. "Als dat duidelijk is, ga ik kijken wat dat betekent", aldus Van der Wal. "Ik neem er nu geen voorschot op. Ik kan niet in een glazen bol kijken."

Vier provincies zijn nog aan het tellen

In vier provincies worden nog stemmen geteld. In Zuid-Holland is alleen de uitslag van Rotterdam nog niet definitief bekend. In afwachting daarvan lijkt het al wel vrij zeker dat de BBB in Zuid-Holland met 13,7 procent de grootste partij wordt, gevolgd door de VVD.

Ook in Gelderland zijn de stemmen bijna allemaal geteld, alleen de uitslag van Nijmegen is nog niet binnen. De BBB wordt in Gelderland zeker de grootste partij, want ook al zouden alle Nijmeegse stemmen naar de achtervolgende VVD gaan, dan nog zou de BBB de grootste worden met 23,8 procent.

In Utrecht is het nog spannend. Daar gaan BBB en GroenLinks redelijk gelijk op met rond de 13 procent van de stemmen. In de provincie moet de uitslag van twee gemeenten nog binnenkomen.

In Noord-Holland moet nog vijf procent van de stemmen worden geteld en staat de BBB aan de leiding met 14 procent van de stemmen. De kans dat nummer twee de VVD de BoerBurgerBeweging nog voorbijgaat is nagenoeg uitgesloten. De voorsprong is ruim 10.000 stemmen.

Waterschappen: grote winst BBB, ook goede score PvdA en WaterNatuurlijk

Ook bij de waterschapsverkiezingen lijkt de BoerBurgerBeweging (BBB) grote winst geboekt te hebben, meldt de Unie van Waterschappen. De partij wordt in ieder geval in zes waterschappen de grootste, blijkt uit gegevens van 12 van de 21 waterschappen. Ook de PvdA en WaterNatuurlijk (waarin GroenLinks, D66 en Volt samenwerken) hebben goed gescoord. Die laatste partij lijkt in zeker vier waterschappen de grootste te worden.

50Plus, het CDA en de VVD blijven achter en verliezen zetels ten opzichte van de verkiezingen van 2019, aldus de Unie van Waterschappen.

Er valt volgens de organisatie nog geen opkomstcijfer op te maken, en definitieve cijfers laten ook op zich wachten. "Het stemmen tellen gaat langzamer dan gebruikelijk bij verkiezingen", zo laat de Unie van Waterschappen weten. "Dit heeft meerdere redenen. Vermoeidheid van de tellers, het grote aantal partijen en dus grote stembiljetten en de hoge opkomst zijn mogelijke oorzaken."

Ook in Noord-Brabant is de BBB de grootste partij

Ook in Noord-Brabant is de BoerBurgerBeweging de grootste partij geworden. Met 18,2 procent van de stemmen laat de partij in Brabant de VVD ruim achter. De liberalen komen uit op 14,1 procent. Noord-Brabant is de achtste provincie waar de BBB de meeste stemmen krijgt.

Forum voor Democratie, vier jaar geleden nog goed voor 14,5 procent van de stemmen, wist in Brabant nu niet meer dan 2,8 procent van de kiezers achter zich te krijgen. Het CDA wordt in Noord-Brabant gehalveerd en houdt 6,6 procent van de stemmen over.

Rutte: er is nog draagvlak voor het kabinet

VVD-leider Rutte denkt dat er nog wel draagvlak is voor zijn kabinet. "We hebben een meerderheid in de Tweede Kamer, daar zijn democratische verkiezingen geweest." Maar hij voegde eraan toe dat de kiezer niet tevreden is en dat je het signaal van de kiezer serieus moet nemen. Hij wees erop dat hij veel vaker situaties heeft meegemaakt, waarin de coalitie geen meerderheid heeft in de Eerste Kamer.

De regeringspartijen hebben nu ook al niet de meerderheid, en door deze verkiezingen verliest de coalitie nog meer zetels. Rutte zei dat hij "de komende dagen en weken" wil bekijken hoe dit uitpakt. Hij is van plan "in alle rust" een analyse te maken en "stap voor stap" te onderzoeken wat er verder moet gebeuren. Rutte wil "op dossiers" kijken waar meerderheden te vinden zijn. "Dat is bij BBB, GroenLinks en PvdA, maar er zijn meer partijen."

Nieuwe prognose: BBB op 16 zetels in Eerste Kamer

De verkiezingszege van de BoerBurgerBeweging wordt mogelijk nog groter dan gedacht. Uit een nieuwe prognose van persbureau ANP komt naar voren dat de partij van Caroline van der Plas in de Eerste Kamer op zestien zetels komt, en mogelijk zeventien. Inmiddels is 94 procent van de stemmen geteld.

De combinatie van GroenLinks en PvdA blijft naar verwachting op vijftien zetels steken, één meer dan de partijen nu hebben in de senaat. Het CDA lijkt een van de grote verliezers: van de negen senaatszetels zouden de christendemocraten er vijf overhouden.

Overwinningsbrunch bij de BBB: 'Het is gewoon waanzinnig'

Doorregeren moeilijker na verlies voor coalitie in Eerste Kamer

De ongekende overwinning van BBB is een klap voor de coalitie waarop het kabinet van premier Rutte is gebouwd. In de Eerste Kamer lijken VVD, CDA, D66 en ChristenUnie samen van 32 naar 24 zetels te gaan, terwijl er voor een meerderheid 38 nodig zijn. Als de prognose uitkomt, kan de coalitie in de senaat kiezen voor samenwerking met de gezamenlijke GroenLinks/PvdA-fractie (15 zetels) en samenwerking met de BBB (ook 15 zetels). Maar deze twee uitersten denken heel anders over grote vraagstukken, zoals stikstof, asiel en klimaat.

Het spannendst is het bij de stikstofdiscussie die de BBB groot maakte. De stikstofwet moet nog worden aangenomen. Dat kan met steun van de GroenLinks/PvdA-fractie. Maar kan een coalitie die zo heeft verloren aan BBB dat wel maken? Van der Plas is er duidelijk over: ze zou het "schandalig" vinden. "Ze moeten met ons onderhandelen", gaf ze te kennen. Iets waar coalitiepartner D66 niks in ziet.

Wat het nog moeilijker maakt, is dat de provincies een grote rol krijgen in het uitvoeren van het beleid om de uitstoot terug te dringen. Provincies waar BBB (veruit) de grootste is en waar de partij misschien wel meebestuurt.

Reacties op overwinning BBB in Noord-Holland: 'Burger heeft gekozen'

Op het station in Amsterdam-Zuid zijn de eerste reacties op de (voorlopige) uitslagen van de verkiezingen wisselend. De stemmen van negen gemeenten in Noord-Holland moeten nog worden geteld. Ook in de steden is er gisteren veel op de BBB gestemd.

BBB-voorzitter: vlag kan weer omgedraaid

Partijvoorzitter Stegink van de BoerBurgerBeweging vindt dat de protestvlaggen in het land weer omgedraaid kunnen worden, dus met rood boven. Dat zei hij tijdens een bijeenkomst op het partijbureau in Colmschate.

Sinds vorig jaar zomer is de driekleur op veel plekken in het land te zien met het blauw aan de bovenkant, als protest tegen het kabinetsbeleid. Stegink zegt dat hij de vlag op zijn eigen bedrijf ook weer goed heeft gehangen.

Deze agrariërs hebben de vlag ook weer omgedraaid:

Hoekstra: we hebben onvoldoende verstaan wat er in het land leeft

Bij CDA-leider Hoekstra overheerst vandaag de kater over de slechte uitslag van gisteren, waarbij zijn partij in veel provincies werd gehalveerd. "De teleurstelling is groot. Mensen balen enorm", zegt hij over de stemming binnen het CDA. "Het had evident beter gemoeten, anders kom je niet tot deze uitslag. Het is een daverende oorvijg voor ons", zegt hij voor aanvang van een debat in de Tweede Kamer.

Wat er precies niet goed is gegaan, kan hij nog niet zeggen. "Maar politiek Den Haag, ook wij, heeft onvoldoende verstaan wat in ons land leeft. Er is een enorme kloof, dat moeten we ons allemaal aantrekken." Op de vraag of hij zichzelf nog de juiste man vindt om het CDA te leiden, ging hij niet in.

De 87-jarige Ton Jongeleen zit boven op het tellen, hoopt dat z'n rijbewijs opduikt

De Rotterdammer Ton Jongeleen (87) denkt dat hij gisteren bij de verkiezingen per ongeluk zijn rijbewijs in een van de stembussen heeft gegooid. Dus zit hij er bovenop nu de tellers van de stemmen op het stembureau aan de Wilhelminapier formulier na formulier openvouwen. "Ik ga daar gewoon zitten", zegt Jongeneel bij Rijnmond.

De verkiezingsdag verliep sowieso licht chaotisch voor de Rotterdammer. "Ik moest twee keer terug omdat de volmachten van de stembiljetten van mijn vrouw niet getekend waren", vertelt hij. Maar toen hij na het stemmen (opnieuw) thuiskwam, was hij het rijbewijs kwijt waarmee hij zich had gelegitimeerd. Dus meldde hij zich gisteravond opnieuw bij het stembureau, in de hoop dat zijn rijbewijs bij het tellen snel zou opduiken.

"Een van de tellers bleek bij mij in het gebouw te wonen. Hij zei dat als hij mijn rijbewijs zou vinden, hij het bij mij door de brievenbus zou gooien", vervolgt Jongeneel. Maar toen hij vanochtend zijn brievenbus opende, zat er niets in. Dus zit hij nu weer in het stembureau, waar weer wordt geteld.

BBB ook de grootste in Limburg

Ook in Limburg heeft de BBB de meeste stemmen gekregen. In de voorlopige uitslag kwam de partij op 18,5 procent van de stemmen uit. Tweede werd de PVV met 12,7 procent, derde de VVD met 9,5 procent.

In de zeven provincies waar alle stemmen zijn geteld, is de BBB overal de grootste. Dat zijn behalve Limburg Zeeland, Flevoland, Overijssel en de drie noordelijke provincies.

Partij voor de Dieren: noodzaak gegroeid om voor natuur te kiezen

"Na de uitslag van gisteren is de noodzaak om de fundamentele keuzes te maken die nodig zijn alleen maar gegroeid", vindt Partij voor de Dieren-leider Ouwehand. Ze rekent erop dat partijen die met de Partij voor de Dieren willen samenwerken, "eindelijk" politieke moed weten op te brengen. Volgens Ouwehand is kiezen voor de natuur de enige mogelijkheid en moeten boeren op weg worden geholpen naar een gezonde landbouw.

Ze herhaalde dat de stikstofplannen van het kabinet niet ver genoeg gaan. De grote verkiezingsoverwinning voor BBB komt volgens Ouwehand vooral doordat partijen als VVD en CDA echt hebben gefaald en de keuze voor de natuur veel te lang hebben uitgesteld. "Dat is ook enorm in het nadeel geweest van de boeren."

Voorlopige uitslag waterschapsverkiezingen vanmiddag

De voorlopige uitslag van de waterschapsverkiezingen komt waarschijnlijk aan het eind van de middag. Eerst worden de stemmen voor de Statenverkiezingen geteld en daarna pas die voor de waterschapsverkiezingen.

Omdat bij het tellen voor de Statenverkiezingen vertraging is opgetreden, is het overzicht waarmee de Unie van Waterschappen aan het eind van de middag komt mogelijk nog niet volledig.

Volt: we zijn constructief, maar er zit nu meer gewicht achter

De klimaatcrisis moet worden aangepakt, er moet een "natuur-inclusieve manier" van landbouw komen, de kwaliteit van het water moet omhoog en er moeten woningen voor toekomstige generaties worden gebouwd. Dat zijn de prioriteiten van Volt, heeft partijleider Dassen aan het kabinet laten weten.

Dassen benadrukte dat zijn partij altijd heeft gezegd zich constructief op te stellen, "maar nu zit er wat meer gewicht achter", voegde hij eraan toe, doelend op de zetels die Volt waarschijnlijk in de Eerste Kamer krijgt: "Onze eis is dat er duidelijke keuzes voor de toekomst moeten worden gemaakt en het is heel helder waar wij naartoe willen. Is het niet een stap in die richting, dan zullen wij er alles aan doen om ervoor te zorgen dat we toch die kant opgaan."

Kaag: grote onvrede achter stem van de kiezer

D66-leider Kaag heeft tegen haar Tweede Kamerfractie gezegd dat zij best tevreden is over de uitslag, ook al verliest haar partij licht. "We hadden de wind van links en van rechts. En dat in een best moeilijke periode voor het land met ingewikkelde keuzes."

Over de toekomst van het kabinet en de deelname van D66 wil zij nog niet veel zeggen. "Daar heb ik na gisteravond nog niet veel brainpower aan kunnen besteden." Kaag wil eerst de beweegredenen analyseren die hebben geleid tot deze verkiezingsuitslag en hoe het kabinet daarmee moet omgaan. "Er zit een grote onvrede in de stem van de kiezer, over veel meer nog dan over alleen stikstof."

Hoe staat het ervoor met het stemmen tellen?

De stemmen zijn geteld in ruim 90 procent van de gemeenten. In zes provincies is het tellen klaar: Groningen, Friesland, Overijssel, Zeeland, Drenthe en Flevoland. In al die provincies is de BBB de grootste. Ook in de provincies waar nog wordt geteld, staat de BBB er goed voor. De opkomst staat nu op zo'n 57,5 procent. de hoogste sinds de jaren 80.

Veel partijen komen vandaag bijeen voor het vieren van de overwinning, een eerste evaluatie van het verlies of het bespreken van de vervolgstappen.

Van der Plas: compleet gelul dat stikstofbeleid niet anders kan

BBB-leider Van der Plas reageert fel op uitspraken van minister Van der Wal (Natuur en Stikstof) dat het huidige stikstofbeleid van het kabinet gewoon door moet gaan, omdat we gebonden zijn aan internationale verdragen en rechtelijke uitspraken.

"Compleet gelul", zegt Van der Plas als ze aankomt bij een bijeenkomst van haar partij in Colmschate bij Deventer. "Alles kan veranderd, als je maar wil." Als voorbeeld noemt ze de avondklok tijdens de coronapandemie. Daar haalde de rechter aanvankelijk een streep door. "Maar binnen drie dagen was er een noodwet en kon het wel."

PvdA/GL

PvdA en GroenLinks willen alles doen wat in hun vermogen ligt om ervoor te zorgen dat de coalitie "linksom gaat", zei GroenLinks-leider Klaver aan het begin van een gezamenlijke vergadering van de fracties in de Tweede Kamer. "Waar nodig zullen wij wetten blokkeren."

Zowel Klaver als PvdA-leider Kuiken vindt dat de gezamenlijke lijst in de Eerste Kamer de opmaat is naar verdere samenwerking, bijvoorbeeld bij de Tweede Kamerverkiezingen.

Partijleiders bij hun fractie

Josse de Voogd: 'Uitslag brengt tegenstelling stad en platteland naar de voorgrond'

Volgens electoraal geograaf Josse de Voogd sluimerde de verwijdering tussen stad en platteland al een hele tijd. "Met een mokerslag staat die tegenstelling nu echt op de voorgrond." Maar ook in een stad als Almere is de BBB de grootste. Dat toont volgens hem aan dat er ook een heel grote groep kiezers afgeknapt is op de gevestigde partijen. Een deel van hen is bij de BBB terechtgekomen.

Nieuw blog

We zijn een nieuw blog gestart met uitslagen en reacties van de verkiezingen. Het verkiezingsblog van de uitslagenavond is hier terug te lezen.