Kleine accountants nemen ondanks sancties grote Russische klanten over

• Gidi Pols

  redacteur Economie

De grote accountantskantoren trokken na de inval in Oekraïne hun handen af van Russische klanten. In het gat dat zij achterlieten, sprongen kleine Nederlandse kantoren, soms zelfs eenpitters. Zij controleren nu de Nederlandse jaarrekeningen van onder meer Gazprom Neft en Lukoil, blijkt uit onderzoek van de NOS.

Volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn dit soort diensten aan gesanctioneerde bedrijven - zoals Gazprom Neft - in principe verboden. Dat zegt ook de beroepsvereniging voor accountants. De accountants zelf weerspreken dit. Zij noemen de controle onderdeel van hun wettelijke taak en benadrukken het maatschappelijk belang.

Iraakse olie

Gazprom Neft pompt olie op in Iraaks-Koerdistan. De winsten lopen via een wirwar van Nederlandse bv'tjes op de Amsterdamse Muiderstraat.

Een daarvan is Gazprom Neft Middle East BV, een andere Gazprom Neft Business Service BV. Hun jaarverslagen geven inzicht in de verdiensten van de Iraakse olie. De bv's verdienen er jaarlijks respectievelijk zo'n 155 miljoen en 45 miljoen dollar mee.

Tot 2022 werden hun jaarverslagen gecontroleerd door PwC. Maar na de inval in Oekraïne en de daarop volgende sancties, wilde de accountancy-reus van zijn Russische klanten af.

Ook Gazprom Neft moest op zoek naar een nieuwe accountant. Een lastige opgave, zeker nadat de EU het bedrijf in maart 2022 op een sanctielijst had gezet.

Toch lukt het. De Russische oliegigant komt in Zeewolde terecht. In een rijtjeshuis zit daar de eenmanszaak Acoban Accountants. Dat kantoor ondertekent eind december het laatste jaarverslag van de diensten-bv van Gazprom Neft.

Ook voor de andere bv vindt Gazprom Neft een nieuwe accountant. Zowel in 2023 als in 2024 tekent een bestuurder van IUS Statutory Audits uit Amstelveen voor de jaarverslagen.

Iedereen heeft recht op een accountant - mits hun werkzaamheden wettelijk toegestaan zijn, is het standpunt van Ramon Groen van IUS. "Wij controleren de jaarrekening uit maatschappelijk belang." De accountant benadrukt dat hij zaken die niet door de beugel kunnen meldt bij de Financial Intelligence Unit.

Ook Fons Bouwman van Acoban Accountants zegt dat zijn kantoor zich netjes aan de wet houdt en beroept zich op het maatschappelijk belang van zijn werk.

Sancties

Maar het ministerie laat weten dat het in de "meeste gevallen" verboden is om accountancydiensten te leveren aan gesanctioneerde partijen. Hieronder valt ook de wettelijk verplichte controle die bv's moeten laten doen om hun jaarverslag goed te keuren.

"Die controle mag wel voor Nederlandse bv's van ongesanctioneerde Russische bedrijven - terwijl andere diensten daarvoor ook niet mogen", legt Anton Dieleman uit. Hij is voorzitter van een commissie die namens de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants de richtlijn over sancties opstelde. "Maar als de Russische moeder gesanctioneerd is, mag geen enkele vorm van dienstverlening. Ook de wettelijke controle niet."

Ontheffing

Er is een uitweg: een goedkeuring van het ministerie. Een accountant kan bij het ministerie een ontheffing aanvragen om voor een specifiek bedrijf toch diensten uit te voeren, ondanks de sancties tegen dat bedrijf.

"Onze geheimhoudingsplicht maakt dat we niet kunnen ingaan op klant-specifieke omstandigheden", zegt Bouwman van Acoban. Maar: "Indien Acoban voor haar dienstverlening (wettelijk) verplicht is een vergunning of ontheffing aan te vragen, dan doet Acoban dat uiteraard."

Bij IUS is geen ontheffing aangevraagd. "De noodzaak (...) is (nog) niet aan de orde geweest", zegt Groen. Hij zegt namelijk dat hij de casus van Gazprom Neft heeft voorgelegd aan het sanctiebureau van het ministerie van Buitenlandse Zaken. "Zij hebben aangegeven dat de wettelijke controle toegestaan is, zelfs als de moedermaatschappij gesanctioneerd is."

Handhaving

Het ministerie wil niet ingaan op individuele gevallen. "Accountants zijn in de eerste plaats zelf verantwoordelijk om vast te stellen of hun diensten onder sancties vallen en of er mogelijk een uitzondering van toepassing is", zegt een woordvoerder. Voor een ontheffing kunnen ze zich melden. Het ministerie zegt daar kritisch mee om te gaan en "past de ontheffingsverlening restrictief toe". Als het gaat om diensten aan gesanctioneerde partijen wordt er nog zorgvuldiger gekeken. "Bij signalen van sanctieovertreding wordt altijd onderzoek gedaan en waar nodig handhavend opgetreden."

Hoewel het niet helemaal duidelijk is of de accountants de sancties nu wel of niet overtreden, blijven de Russische oliewinsten uit Iraaks-Koerdistan via Amsterdamse bv's lopen. Inclusief een netjes ondertekende jaarrekening.