Sancties omzeild bij project van scheepsbouwer Damen in Rusland
Opnieuw is Rusland erin geslaagd Europese sancties te ontwijken. Ditmaal gebeurde dat bij een prestigieus scheepsbouwproject dat ontworpen is door de grote Nederlandse scheepsbouwer Damen Shipyards. Uit onderzoek van Nieuwsuur blijkt dat vorig jaar honderden Europese onderdelen voor dat project in Rusland zijn terechtgekomen.
Ondanks het exportverbod, dat sinds de inval in Oekraïne van kracht is, wisten Russische scheepswerven via Turkije en Hongkong de onderdelen te verkrijgen. Dat blijkt uit een analyse van twee databases met importgegevens. Ten minste een deel van de onderdelen lijkt afkomstig van Damen zelf: drie fabrikanten zeggen dat ze hun onderdelen herkennen in de data en dat die uitsluitend aan Damen in Nederland zijn geleverd.
Damen kan niet verklaren hoe de producten in Rusland terechtkwamen. Het bedrijf zegt zelf geen zendingen meer naar Rusland te hebben gestuurd na het ingaan van de sancties. En het bedrijf "meent volledig in lijn met de sancties te hebben gehandeld".
Wordt mijn product misschien via een ander land alsnog naar het gesanctioneerde land uitgevoerd?
Wel is volgens Damen in 2023 "een aantal onderdelen voor visserijschepen verkocht aan enkele buitenlandse bedrijven". Maar bij die onderdelen waren volgens het bedrijf boeteclausules opgenomen om te voorkomen dat de onderdelen naar Rusland gaan. Daarnaast zijn de zendingen vooraf gecontroleerd door de douane, zegt Damen.
Maar het sanctieteam POSS van de Nederlandse douane heeft volgens meerdere bronnen de zaak inmiddels ook onderzocht en vermoedt dat er strafbare "uitvoerhandelingen van onderdelen voor de constructie van vissersschepen" hebben plaatsgevonden.
Het Openbaar Ministerie is nu aan zet, maar heeft nog niet besloten of Damen wordt vervolgd. Het OM en de douane wilden niet inhoudelijk reageren.
Wettelijke verplichting
Sanctiedeskundigen wijzen op de vraag of de scheepsbouwer voldoende heeft gedaan om te voorkomen dat de onderdelen in Rusland zouden belanden. Dat onderzoeken is een wettelijke verplichting, zegt advocaat Sebastiaan Bennink.
"Je moet je afvragen: ben ik direct dan wel indirect aan het handelen met een gesanctioneerde partij? En wordt mijn product misschien via een ander land alsnog naar het gesanctioneerde land uitgevoerd?"
Nieuwsuur sprak in totaal met tien fabrikanten van onderdelen voor de schepen. Een daarvan is het Duitse bedrijf Schottel, dat schroeven maakt die de schepen voortstuwen. Geconfronteerd met de data zegt het bedrijf: "De logistieke route van de leveringen loopt uitsluitend via Damen". De fabrikant heeft Damen om opheldering gevraagd en een melding gedaan bij de Duitse autoriteiten van mogelijke sanctieomzeiling.
Ook andere fabrikanten herkennen hun producten in de databases. Ze zeggen dat ze exclusief aan Damen leverden.
Een aantal bedrijven herkent hun producten niet. Een van hen is airco-leverancier Heinen & Hopman. De producten van het bedrijf komen veelvuldig voor in data, maar in een reactie noemt het bedrijf de bron van de data "twijfelachtig". De leveranciers van de data, Importgenius en Sayari bestrijden dat. Volgens Sayari zijn de data "consistent" met andere gegevens in hun database.
Uit de data blijkt dat voornamelijk twee transportbedrijven de rol van Damen als verzender van onderdelen overnemen zodra de sancties ingaan. Een daarvan is het Turkse Yamac Shipping and Logistics Trade. Dit bedrijf blijkt echter niet te vinden in de Turkse Kamer van Koophandel en de website bestaat pas sinds 2022.
Het bedrijf zit op hetzelfde adres als een dochteronderneming van de Russische scheepsbouwer MT-Groep. Die onderneming heeft een werf als klant dat de schepen bouwt.
De andere verzender, FM Corporation (China) Limited, gevestigd in een kantoorpand in Hongkong, heeft geen website. Wel staan meerdere Russische schepen op naam van het bedrijf. Een contactadres wijst erop dat er een connectie is met een visserijbedrijf dat de schepen bij Damen bestelde.
Red flags
De data bevatten "diverse red flags" die wijzen op sanctieomzeiling, zegt Zachary Tvarozna, directeur van Sayari. Dat is een bedrijf dat importdata verzamelt en risico's van toeleveringsketens in beeld brengt.
"We zien zendingen, met dezelfde omschrijvingen, dezelfde soorten goederen en dezelfde landen van herkomst. Maar nu ineens afkomstig van net opgerichte bedrijven in Turkije in China. En dat slechts enkele maanden nadat ze niet meer vanuit Nederland worden verzonden."
Russische dochter
Ook een dochteronderneming van Damen in Rusland speelt in 2023 een rol bij het importeren van een serie onderdelen. De BV is 100 procent eigendom van Damen volgens het Russische bedrijvenregister. Medewerkers beschrijven op LinkedIn hun deelname aan project 5712.
Damen zegt over de dochteronderneming dat het sinds 2023 probeert om "een formele exit te realiseren, maar door restrictieve Russische procedures is dit tot op heden niet gelukt."
