Eliane Lamper
redacteur Buitenland
Eliane Lamper
redacteur Buitenland
In Teheran is de val van president Assad hard aangekomen: ze zijn hun belangrijke bondgenoot kwijt en daarmee ook Syrië als strategisch gelegen land. Het regime van Assad was een belangrijke schakel in de zelfverklaarde 'as van het verzet' van voornamelijk sjiitische regeringsleiders en militante bewegingen die door Iran werden gesteund.
Voor Iran was het al geen voorspoedig jaar. In Libanon raakte Hezbollah, veruit hun belangrijkste bondgenoot, sterk verzwakt na een jaar oorlogsvoering met Israël. In Gaza is er van Hamas weinig meer over na luchtaanvallen en gevechten. En Iran werd zelf ook hard geraakt door Israëlische bombardementen op hun doelen in Syrië en door raketaanvallen op eigen grondgebied.
De Syrische rebellen die nu de macht hebben, zijn klaar met Iran, werd afgelopen week nog eens benadrukt. Kort na de val van Assad bestormden rebellen de Iraanse ambassade in Damascus. In zijn eerste toespraak zei rebellenleider al-Sharaa, eerder bekend als al-Jolani, dat Assad van het land "een plaats van Iraanse hebzucht" maakte en dat Syrië nu "gezuiverd" is van Assad en zijn bondgenoten Hezbollah, Rusland en Iran.
Toch zegt Iran klaar te zijn "om goede relaties met de nieuwe regering" aan te knopen, aldus Mohammed Javad Zarif, een van de vicepresidenten in het kabinet. "We hebben altijd aan de zijde van het Syrische volk gestaan." De opperste leider, Khamenei, sloeg een andere toon aan. Hij zei dat de val van Assad het gevolg was van een plan door de Verenigde Staten en Israël, zijn grote vijanden.
De kans dat Iran op goede banden kan rekenen met de nieuwe machthebbers lijkt klein. De rebellen zullen niet zomaar vergeten dat Iran en Rusland het regime van Assad al die jaren in het zadel hebben gehouden terwijl de president een bloedige oorlog uitvocht tegen zijn eigen bevolking. Tienduizenden burgers zijn spoorloos verdwenen, velen belandden in een van Assads beruchte martelkamers.
Invloed in Syrië
Iran heeft de afgelopen jaren veel geld en energie gestoken in zijn zogeheten proxies, aangevoerd door de Revolutionaire Garde. Het eliteleger, onder leiding van ayatollah Khamenei, had stevig voet aan de grond in Irak en Syrië met eigen milities. Het steunt ook direct en indirect Hezbollah in Libanon, Hamas in Gaza en de Houthi's in Jemen. Zo wisten ze oorlog zelf buiten de deur te houden.
Ruim veertig jaar had Iran grote controle over Syrië. De Revolutionaire Garde had er tientallen militaire bases, fabrieken en magazijnen. Ook had het voor de burgeroorlog grote invloed op de veiligheidsdiensten en de legerleiding van het land. Syrië was als grondgebied van groot strategisch belang om wapens te leveren aan Hezbollah in Libanon, een route die nu lijkt afgesneden.
Iraniërs vragen zich nu openlijk af waarom de regering tientallen miljoenen dollars in Syrië heeft gestoken en wat het allemaal waard is geweest, schrijft The New York Times. Op sociale media, in talkshows en kranten en bij bijeenkomsten krijgt de regering kritiek vanwege deze "rampzalige mislukking". Niet alleen van de bekende critici van de regering, ook van conservatieven.
Ook in politieke kringen zal er een felle discussie gevoerd worden, denkt Koert Debeuf, hoogleraar en Midden-Oostendeskundige aan de Vrije Universiteit Brussel. "De Revolutionaire Garde heeft zwaar verloren, dat zal ook intern bekritiseerd worden. Een paar jaar geleden stond Iran nog heel sterk, in een paar weken tijd is dat helemaal veranderd."
Nucleair programma
President Pezeshkian heeft toenadering gezocht tot het Westen en wil weer over een nucleaire deal praten. Maar in Teheran zijn ze er over hun buitenlandbeleid nog niet uit, zegt Ali Alfoneh, politiek analist aan de Arab Gulf States Institute in Washington. "Er is discussie in Iran of het regime een overeenkomst moet sluiten met Trump, of toch moet doorzetten met zijn nucleaire programma."
Of het Westen überhaupt opnieuw een deal wil sluiten is ook nog maar de vraag. Over een maand zit Trump opnieuw als president in het Witte Huis. In 2018 stapte hij eenzijdig uit de nucleaire deal die tussen Iran en westerse landen was gesloten, waarna het land weer gebukt ging onder zware sancties. Deze week zei Trump dat hij een oorlog met Iran zou overwegen om hun nucleaire programma te stoppen.
Of Iran helemaal geen banden meer kan aanknopen met een nieuwe regering in Syrië moet nog blijken. Rusland, dat Assad asiel heeft verleend, vreesde met de machtsovername zijn militaire bases in Syrië te moeten opgeven, maar intussen is Moskou in gesprek met de rebellen, in de hoop dat zij de bases alsnog kunnen behouden.
