Duitsland wil toenemend antisemitisme aanpakken, kritiek op inperking vrijheden

• 

  Chiem Balduk

  correspondent Duitsland

Na maanden van discussie heeft de Duitse Bondsdag een controversiële resolutie aangenomen om antisemitisme harder te straffen. De voorstellen moeten het Joodse leven in Duitsland beschermen, maar volgens tegenstanders wordt hiermee de vrijheid van meningsuiting ingeperkt en pro-Palestijnse stemmen het zwijgen opgelegd.

De plannen komen na een gemelde toename van Jodenhaat, die volgens partijen in het parlement in tientallen jaren niet zo groot is geweest. Het aantal meldingen van antisemitische daden in Duitsland is het afgelopen jaar verdubbeld. In de meeste gevallen ging het om het beschadigen van eigendommen en het aanzetten tot haat.

"Het antisemitisme wordt gevoed door zowel rechts-radicale bewegingen als islamistische groepen als gevolg van immigratie", zegt CDU-Bondsdaglid Gitta Connemann, een van de pleitbezorgers van de resolutie. "Maar het wordt ook gevoed door uiterst-linkse groepen. Het kent vele vormen."

Omstreden definitie

De resolutie bevat meerdere maatregelen om antisemitisme harder te straffen, zoals mensen van een opleiding sturen en het verbieden van organisaties die oproepen tot een boycot van Israël. De meeste aandacht gaat uit naar het voorstel dat er geen subsidie meer mag gaan naar 'antisemitische organisaties en projecten'.

Wetenschappers, kunstenaars en mensenrechtenorganisaties waarschuwen voor repressie, censuur en beperking van vrijheden. Kern van het probleem is de gekozen beschrijving voor antisemitisme. Daarvoor is gebruik gemaakt van een internationaal aanvaarde definitie, die nadrukkelijk geen juridische formulering is. Daarbovenop heeft de Duitse Bondsdag een cruciale zin toegevoegd: "Ook de staat Israël - die wordt opgevat als Joods collectief - kan het doelwit zijn van dergelijke aanvallen". Dat stelt volgens tegenstanders kritiek op Israël gelijk aan antisemitisme.

Protest komt ook uit Joodse hoek, onder meer van de prominente violist Michael Barenboim. "Het gaat hier niet om het beschermen van het Joodse leven in Duitsland, maar om steun bieden aan Israël", zegt hij in Jena, voorafgaand aan een concert. "Deze resolutie richt zich puur tegen kunstenaars en academici die solidair met Palestina zijn."

"Geen enkel land heeft de afgelopen decennia zo'n gewelddadige illegale bezetting uitgevoerd als Israël. Als ik dat zeg, kan ik als antisemiet wordt bestempeld", vervolgt Barenboim. Ook woorden als 'genocide' en 'apartheid' zouden niet meer mogen, zegt hij. "Op die manier kunnen we geen discussie meer voeren over Israël."

Boycot

Ontvangers van subsidie mogen geen antisemitisme verspreiden of het bestaansrecht van Israël in twijfel trekken en kunnen daarop gecontroleerd worden. Zo'n 'opinietest' kan eenvoudig misbruikt worden, waarschuwt onder meer Amnesty International. Ook zou het ertoe kunnen leiden dat artiesten of wetenschappers zich niet meer durven uiten over Israël, uit angst voor mogelijke (financiële) consequenties.

De resolutie past in de onderdrukking van pro-Palestijnse stemmen in Duitsland, zegt Barenboim. Hij wijst op talloze voorbeelden van geannuleerde optredens of samenwerkingen met pro-Palestijnse artiesten of organisaties om politieke redenen. "Daarmee bewegen we ons in een zeer gevaarlijke richting."

CDU'er Connemann vindt de kritiek onterecht. "De vrijheid van meningsuiting wordt in Duitsland zeer breed beschermd. Het gaat hier om Jodenhaat en dat is zeer goed te herkennen." Kritiek op Israël mag, benadrukt ze, maar bijvoorbeeld het oproepen tot een boycot van Israëlische producten niet. "Antisemitisme kan herkend worden als je 'Israël' kan vervangen door 'Joden', dan is het in principe antisemitisme."

Waar die grens precies ligt, is afhankelijk van de context. Het uitspreken van de woorden 'Free Gaza' an sich mag, maar het mag niet begeleid gaan met het verbranden van een Israëlische vlag, schetst de politicus. "In twijfelgevallen is het aan de rechter of overheid om tot een beslissing te komen, zoals in zoveel zaken gebeurt."

Brede politieke steun

Met de val van de regeringscoalitie is de Duitse politiek grotendeels lamgelegd, maar op dit dossier zijn de brede middenpartijen opvallend eensgezind. In de Bondsdag stemde alleen de links-conservatieve BSW tegen; Die Linke onthield zich van de stemming.

De resolutie moet ertoe leiden dat 'gaten' in het strafrecht worden gedicht, zeggen de partijen. Bijvoorbeeld in de asielregels: "Iemand die Duitser wil worden, moet kunnen aantonen dat hij het bestaansrecht van Israël accepteert", vindt Collemann. "Dat is de staatsraison van Duitsland, als gevolg van de Duitse geschiedenis en de verantwoordelijkheid voor de Holocaust." Dat betekent dat voor de Duitse staat het voortbestaan en de bescherming van Israël van levensbelang is.

De Joodse violist Barenboim vindt dat die historische verantwoordelijkheid verkeerd wordt opgevat. "Het is de Duitse verantwoordelijkheid om het internationale recht te bevorderen en te handhaven, en niet het steunen van een illegale bezetting en mogelijke genocide."