Turkse geestelijke Gülen (83), aartsvijand van Erdogan, overleden
Fethullah Gülen, de leider van de Turkse Gülen-beweging is op 83-jarige leeftijd overleden. Dat heeft de Turkse minister van Buitenlandse Zaken bevestigd, nadat Turkse media het bericht eerder hadden gebracht.
In een overlijdensbericht van een aan Gülen gelieerd X-account staat dat hij na een kort ziekbed is overleden in een ziekenhuis in de Verenigde Staten, waar hij in ballingschap leefde. De islamitische geestelijke zou de laatste tijd al problemen hebben gehad met zijn gezondheid.
Gülen werd gezien als de aartsvijand van de Turkse president Erdogan. Hij was een van de belangrijkste tegenstanders van het regime, en verbleef sinds 1999 in een zelfverkozen ballingschap in Amerika. Hij werd ervan beschuldigd het brein te zijn achter de poging tot staatsgreep in Turkije in 2016, iets wat hij zelf altijd heeft ontkend.
Bij de actie vielen meer dan 250 doden. In de periode daarna werden meer dan 80.000 Turken opgepakt op verdenking van banden met de geestelijke. 150.000 mensen - onder wie rechters, ambtenaren en militairen - werden ontslagen of geschorst.
Na de mislukte coup is echt onderzoek naar Gülens rol nooit mogelijk geweest. De regering-Erdogan zag iedere vraag daarover als verraad. Daardoor is de rol van Gülen in de machtsstrijd met Erdogan nooit echt opgehelderd.
Gülen en Erdogan werkten in de jaren 90 nog nauw met elkaar samen. Mede dankzij steun van Gülen-aanhangers kwam Erdogan in 2002 aan de macht. Maar in de jaren daarna waren er aanvaringen tussen beiden. Erdogan wilde meer macht, terwijl Gülen voor een machtiger parlement was.
Gülen creëerde een groot imperium met eigen scholen, universiteiten en media in Turkije. Ook probeerde hij met zijn organisatie invloed te vergaren in de staatsinstituties. Erdogan zag dat als een bedreiging en probeerde Gülens volgelingen eruit te werken. Dat leidde tot zuiveringen.
De bom barstte nadat leden van Erdogans regering in 2013 werden aangeklaagd voor corruptie. Volgens Erdogan zat Gülen achter de beschuldigingen en probeerde hij zo een staatsgreep te plegen. Vanaf toen werd de Gülen-beweging als terroristisch bestempeld.
Miljoenen aanhangers
Mensenrechtenorganisaties en westerse bondgenoten van Turkije uiten regelmatig kritiek op de aanpak van (vermeende) Gülen-aanhangers. President Erdogan zou de verdenking misbruiken om politieke tegenstanders uit te schakelen. De Turkse regering houdt vol dat het opsporen van aanhangers van de geestelijke nodig is voor de veiligheid in het land.
Het aantal volgers van Gülen is moeilijk in te schatten omdat lid worden niet mogelijk is. Geschat wordt dat de Gülen-beweging wereldwijd miljoenen aanhangers heeft. Zijn beweging heeft nog veel invloed in Turkije.
Critici stellen dat de Gülen-beweging af wil van het secularisme. Ook zou de beweging van Turkije een islamitische staat willen maken.
Turkije riep al jaren om de uitlevering van Gülen, maar de Amerikaanse regering weigerde hem uit te leveren. Erdogan vergeleek de beweging van Gülen eerder met een kwaadaardige vorm van kanker die terugkeert als die niet wordt geëlimineerd.
'Pijnlijke dag'
Vanuit de Hizmet-beweging Nederland, die het gedachtegoed van Gülen aanhangt, wordt emotioneel gereageerd op het overlijden. "Het is een pijnlijke dag voor ons", zegt Saniye Calkin, die de organisatie een warm hart toedraagt.
"Hij was echt een inspirator en zeker in 2024, in deze gekke tijden, zie je weer hoe hard we hem nodig hebben. Het gaat niet om hem persoonlijk, maar om zijn gedachtegoed."
Calkin vertelt hoe Gülen met zijn denkbeelden drie grote problemen wilde aanpakken om de wereld te verbeteren: verdeeldheid, armoede en onwetendheid. "En eigenlijk zie je dat er in de afgelopen dertig jaar niets veranderd is. Het is een groot verlies, maar iedereen zal zijn verantwoordelijk nemen en zichzelf de vraag stellen wat gedaan kan worden om de samenleving te helpen."
