Ugandese winnaar mensenrechtenprijs: plan Klever brengt mensen verder in gevaar
Uganda-kenners reageren bezorgd op het nieuws dat het Nederlandse kabinet de mogelijkheden verkent om uitgeprocedeerde asielzoekers naar Uganda te sturen. De mensenrechtensituatie in het Oost-Afrikaanse land is de laatste jaren verder verslechterd, en eerdere migratieconstructies waren een fiasco.
"Als uitgeprocedeerde asielzoekers worden gedwongen naar Uganda te gaan, komen ze in een soort no man's land," zegt Nicholas Opiyo, een van de meest prominente mensenrechtenadvocaten in Uganda en directeur van Chapter Four Uganda. Hij noemt het plan van PVV-minister Reinette Klever zeer zorgwekkend. "In Uganda hebben ze geen status. In Nederland hebben ze geen status. Ze zijn hun landen ontvlucht. Je brengt mensen alleen maar verder in gevaar."
In 2021 won Opiyo de Mensenrechtentulp, een jaarlijkse prijs van de Nederlandse overheid om verdedigers van mensenrechten te steunen. "Als dit plan tot een akkoord leidt tussen de twee landen, denk ik dat het een fundamentele breuk zou zijn met de toewijding van de Nederlandse regering aan het internationaal recht. Het zou heel 'on-Nederlands' zijn."
Vluchtelingen als politieke pionnen
De Ugandese regering, die sinds 1986 wordt geleid door president Yoweri Museveni, wordt beschuldigd van talrijke mensenrechtenschendingen. Zo werd vorig jaar een aanscherping van de anti-lhbti-wet doorgevoerd, waardoor homoseksuelen nog onveiliger zijn dan ze al waren. In sommige gevallen kunnen ze zelfs de doodstraf krijgen.
Rond de laatste presidentsverkiezingen, in 2021, werden demonstraties van de oppositie gewelddadig neergeslagen. Tientallen mensen kwamen om het leven door politiekogels. Ook ging het internet regelmatig op zwart, werden journalisten aangevallen en advocaten, onder wie Opiyo, opgepakt. "De mensenrechtensituatie in Uganda verslechtert heel snel en op alle fronten", zegt de advocaat. "Zeker in verkiezingstijd is het hier net oorlog."
Toch krijgt Uganda nog altijd veel steun van westerse donoren. "Uganda gebruikt al geruime tijd vluchtelingen als politieke pionnen," zegt Kristof Titeca, hoogleraar Ontwikkelingsstudies aan de Universiteit Antwerpen. Hij is gespecialiseerd in het Ugandese vluchtelingenbeleid. "Door in te zien wat de prioriteiten zijn van het Westen, heeft president Museveni westerse financiële en politieke steun weten te behouden."
"Europese landen zijn in staat om heel veel door de vingers te zien zolang het hun eigen belang dient", vervolgt hij. "En het opvangen van vluchtelingen is nu eenmaal een van de meest prangende zaken. Dus als er in een land mensenrechtenschendingen plaatsvinden, of er grootschalige corruptie is, dan doet dat er allemaal niet toe, zolang men z'n vluchtelingen maar kwijt kan."
Stukje land toegewezen
Uganda heeft een open grensbeleid als het gaat om het opvangen van vluchtelingen. Het land huisvest ruim 1,7 miljoen vluchtelingen en asielzoekers. Zij komen vooral uit de buurlanden Zuid-Sudan en de Democratische Republiek Congo, twee landen die al jarenlang in de greep zijn van conflicten en humanitaire crises.
Zij krijgen een stukje land toegewezen en leven als buren met de Ugandese bevolking. Bovendien heeft het land al ervaring met migratieplannen zoals van minister Klever. Zo regelden de Verenigde Staten tijdelijke opvang in Uganda voor 2000 Afghaanse vluchtelingen, kort na de overname van het land door de Taliban in 2021.
In 2014 zette Israël een constructie op waarbij Sudanezen en Eritreeërs op een enkele vlucht naar Uganda werden gezet. Daar moesten zij het stellen zonder formele status. De meesten reisden vervolgens naar het noorden van Afrika, om vanuit daar de oversteek te maken naar Europa. Het akkoord klapte in 2018. "Het is algemeen aanvaard dat die deal heel slecht is verlopen, en dat maakt de huidige situatie des te meer verwonderlijk," zegt Titeca.
