"Imbeciel en dom", noemde de president van Servië een parlementsdebat nog voor het begon. Oppositiepartijen wilden met een wetsvoorstel een Europees lithiumproject verbieden. Een week lang is er fel gedebatteerd in het Servische parlement.
De oppositie verloor de stemming en Servië kan doorgaan met de lithiumwinning. Maar tegenstanders geven niet op.
'Vuilnisbelt van de EU'
Het plan is dat in 2028 een lithiummijn opent. Lithium wordt gebruikt in accu's van elektrische auto's en is onmisbaar voor een schonere auto-industrie. Op dit moment is Europa, en vooral de Duitse automarkt, voor lithium volledig afhankelijk van China. Dat moet anders, vindt de EU.
Maar het plan om lithium in Servië te winnen, stuit op verzet. Tienduizenden Serviërs vrezen voor onherstelbare milieuschade. Ze protesteerden de hele zomer in zo'n vijftig steden. Nu het parlement alsnog akkoord is, kondigen ze nieuwe demonstraties aan.
Een van de boegbeelden van het protest, actrice Jelena Stupljanin, verwoordt het ferm: "Servië wil geen vuilnisbelt worden van EU." De woede richt zich met name tegen Duitsland.
Met Servië als EU-lid krijgt Europa er een tweede Hongarije bij.
In juli brachten bondskanselier Olaf Scholz en Europese Commissie-vicevoorzitter Maros Sefcovic een opvallend bezoek aan Belgrado, live uitgezonden op nationale tv. Ze sloten een volgens de Servische president Aleksandar Vucic "historisch akkoord": Servië en de EU gaan een nieuwe lithiummijn ontwikkelen.
Milieuvriendelijk of niet?
De lithiummijn kan de grootste van Europa worden en zou goed zijn voor ruim een miljoen auto's. De Brits-Australische mijnbouwmultinational Rio Tinto doet de ontginning. Hun kosten worden geschat op zo'n 3 miljard euro.
Bondskanselier Scholz belooft dat de mijn "op milieuvriendelijke wijze wordt ontwikkeld". Volgens de Servische regering levert het project duizenden banen op en geeft het een boost aan de industrie en infrastructuur.
Actrice Stupljanin ziet dat anders: "Duitse autofabrikanten zeggen in feite dat wij ons land moeten opofferen zodat het hún auto-industrie voor de wind gaat." Ze voorziet ernstige schade als gevolg van het chemische proces waarmee lithium aan de bodem wordt onttrokken. De Jadar-vallei staat bekend om vruchtbare landbouwgrond en drinkbaar grondwater.
Krijgen mijncritici hulp van Kremlin?
Er zijn Serviërs die de mijn een goed plan vinden, maar zij zijn in de minderheid. Volgens de laatste peilingen steunt nog geen derde van de bevolking de ontginning. Veel burgers die tegen de mijn protesteren, zijn pro-Europa. Toch richt hun woede zich nu op Brussel. Stupljanin: "Het draait alleen om geld."
De minister van Energie en Mijnbouw, Dubravka Dedovic, noemt de door de oppositie aangestuurde campagne "zeer negatief". "Groene activisten doen er alles aan dit project in diskrediet te brengen. Ze verspreiden misleidende informatie en doen aan onnodige bangmakerij."
Een artikel in de Amerikaanse krant Wall Street Journal voedt dat verwijt. Daar staat dat Rusland "waarschijnlijk een rol speelt bij het aanwakkeren van de oppositie tegen het project". Actiegroepen ontkennen dat Moskou hen opstookt.
Relatie met EU
Servië is al sinds 2012 kandidaat-lid van de EU. Maar Brussel kijkt kritisch naar het land. Er was sprake van verkiezingsfraude en de persvrijheid staat onder druk. President Vucic vertoont autocratische trekken en flirt openlijk met Rusland en China. Vorige maand verleende hij de hoogste Servische onderscheiding aan de Russische VN-ambassadeur.
Waarschijnlijk wil de Servische regering met deze nieuwe samenwerking de band met de EU stevig aanhalen. En de Duitse steun voor de lithiummijn versterkt de positie van president Vucic, denkt Biljana Djordjevic. Zij is oppositieparlementariër van de linkse groenen. Als Servië onder Vucic lid zou worden van de EU betekent dat in haar ogen "een gevaar voor democratie en de rechtsstaat". "Dan krijgt de EU er een tweede Hongarije bij."
Ook politicoloog Srdan Cvijic van het Belgrade Center for Security Policy is weinig positief. Hij vreest dat de strategische belangen zo groot zijn dat Brussel voortaan wegkijkt van wat in Servië gebeurt: "De consequenties voor onze rechtsstaat en democratie kunnen verergeren als de EU doorgaat met deze uitruil." Hij krijgt bijval van een Oostenrijkse analist die ook betoogt dat de lithiumdeal de toekomst van Servië ondermijnt.
Maar minister Dedovic van Energie en Mijnbouw kijkt graag vooruit: "We zullen ons houden aan alle Europese normen en procedures. Aangezien dit project een looptijd heeft van 40, 50, of 60 jaar, moeten we naar Servië kijken alsof het al EU-lidstaat is en het project ontwikkelen alsof we al in de EU zitten.'
