Vernietiging Armeens erfgoed in Nagorno-Karabach: 'Doelbewust uitwissen geschiedenis'

• Geertruid Peene

  redacteur Online

Een jaar nadat tienduizenden etnische Armeniërs de enclave Nagorno-Karabach ontvluchtten uit angst voor etnische zuiveringen, is er in het bergachtige gebied dat de Armeniërs achterlieten steeds minder zichtbaar van hun vroegere aanwezigheid. Talloze monumenten, gebouwen, begraafplaatsen en zelfs hele dorpen zijn volledig vernietigd, blijkt uit door de NOS geverifieerde beelden.

Azerbeidzjan zei daags na de aanval die het einde van de zelfverklaarde republiek inluidde dat de etnisch-Armeense bevolking zijn geloof mocht blijven uitoefenen en stemrecht zou krijgen. De voorgeschiedenis van geweld tussen de twee landen maakte dat weinigen daarin geloofden.

Van de ruim 120.000 etnisch-Armeense inwoners verlieten 100.000 daarom halsoverkop het gebied. Daarmee kwam er na dertig jaar een einde aan de Armeense enclave, ook wel Artsach genoemd.

Sindsdien zijn Azeri's het gebied ingetrokken en wordt het ene na het andere gebouw afgebroken. Dat proces begon al eerder, in 2020, toen na een oorlog van zes weken Azerbeidzjan een deel van het grondgebied innam.

Volgens dataproject ACLED zijn er sinds 2021 bijna tachtig gevallen bekend van vernieling van etnisch-Armeense historische, religieuze, politieke plekken of woonplaatsen. Dat is sinds september 2023 alleen maar versneld, blijkt uit gegevens van het dataproject. Deze vernieling van cultureel erfgoed betekent dat langzaam maar zeker de Armeense cultuur uit het gebied verdwijnt.

Op de foto's hieronder is te zien hoe het dorpje Karin Tak vrijwel helemaal met de grond gelijk is gemaakt:

"Cultureel erfgoed is een selectie van het verleden die door een groep belangrijk geacht wordt om te bewaren, maar vaak wordt het ook ingezet voor cultureel-politieke doeleinden. Het vernietigen is een manier om de geschiedenis van de ander doelbewust uit te wissen", zegt Gertjan Plets, universitair hoofddocent erfgoedstudies aan de Universiteit Utrecht.

Soms kan het gebeuren dat erfgoed 'in de vuurlinie' vernietigd wordt. "Maar wordt iets doelbewust vernietigd, dan is dat om een statement te maken naar de andere partij."

De vernietiging van erfgoed in Nagorno-Karabach is niet uniek. "Cultureel erfgoed speelt al van oudsher een rol in conflicten en is eigenlijk een intrinsiek onderdeel hiervan geworden", zegt Plets. Als voorbeelden noemt hij hoe Russische aanvallen op Oekraïne het culturele erfgoed daar aantasten en hoe IS erfgoed vernietigde in de Syrische stad Palmyra.

De vernielingen in Nagorno-Karabach zijn niet alleen te zien op satellietbeelden, maar zijn ook vastgelegd door Azerbeidzjaanse militairen.

In deze video is te zien hoe Azerbeidzjaanse militairen een Armeens-orthodoxe kerk binnengaan en daar vernielingen aanrichten:

"Cultureel erfgoed wordt ook gebruikt om recht op land te legitimeren. door het te vernietigen ontneem je een groep hun historische wortels in die plaats", zegt Plets. Dat is ook een belangrijke factor in Nagorno-Karabach. Door gebouwen die al eeuwenlang in het gebied staan te vernietigen, wordt een deel van de geschiedenis onzichtbaar.

Ook religie speelt daarbij een belangrijke rol. Zo werd in mei dit jaar een kerk in Nagorno-Karabach afgebroken, waarna er een moskee voor in de plaats kwam. Behalve woningen zijn ook verschillende chatsjkars, gedenktekens, en andere symbolische bouwwerken vernietigd. Sommige bouwwerken waren eeuwenoud.

Het bestuur van de voormalige Armeense enclave is nu in ballingschap in Armenië. Kort na de Azerbeidzjaanse aanval bracht de Azerbeidzjaanse president Alijev een bezoek aan de hoofdstad Stepanakert om de Azerbeidzjaanse vlag te hijsen.

In maart dit jaar gaven de Azerbeidzjaanse autoriteiten de opdracht tot het slopen van het Artsachse parlementsgebouw. Hiermee werd ook de meest zichtbare herinnering aan het politieke bestaan van Nagorno-Karabach gewist.