Met het einde van Nagorno-Karabach raken Armeniërs hun land en erfgoed kwijt

• Eliane Lamper

  redacteur Online

Na bijna dertig jaar houdt de enclave Nagorno-Karabach op te bestaan. Nu het gebied wordt overgenomen door Azerbeidzjan, en tienduizenden etnische Armeniërs hun woonplaats moeten ontvluchten, zal veel eeuwenoude geschiedenis in het gebied verloren gaan.

Vanaf het nieuwe jaar zal de zelfverklaarde republiek opgeheven worden, maakte de Karabachse leider vandaag bekend. Hoewel het gebied in Azerbeidzjan door geen enkel land als onafhankelijke staat werd erkend, kende het wel een eigen bestuur en woonden er vrijwel alleen maar etnische Armeniërs.

Op de kaart is de enclave maar een klein reepje land in de Kaukasus, maar symbolisch heeft het gebied grote betekenis. Armeense huizen, scholen en overheidsinstellingen zullen er binnenkort niet meer zijn. "Het alledaagse leven van de inwoners zal uitgewist worden", zegt Tsolin Nalbantian, universitair hoofddocent en onderzoeker naar de Armeense diaspora en de geschiedenis van het moderne Midden-Oosten aan de Universiteit Leiden.

"Er zal geen bewijs meer zijn dat je daar je rijbewijs of diploma hebt gehaald. Ook de Armeense taal, die als bedreiging wordt gezien, zal volledig verdwijnen." Met het einde van Nagorno-Karabach zal een rijke geschiedenis van Armeens erfgoed verloren gaan, zoals eeuwenoude kerken, kloosters en begraafplaatsen.

Etnische zuivering en genocide

Al honderden jaren wordt het gebied bewoond door Armeniërs. Honderd jaar geleden werd Nagorno-Karabach gesticht als een onafhankelijke bestuurlijke regio van Azerbeidzjan, in de toenmalige Sovjet-Unie. Toen de macht van dat imperium afbrokkelde, wilde de regio zich afscheiden van Azerbeidzjan en zich aansluiten bij Armenië.

In de jaren tachtig en negentig volgden periodes van bloedig conflict, waarbij zeker 30.000 mensen omkwamen. In 1994 werd een staakt-het-vuren bereikt na bemiddeling door Rusland. Het werd een autonome regio, geleid door Armeniërs uit het gebied en met eigen verkiezingen. In 2020 brak opnieuw oorlog uit toen Azerbeidzjan de aanval opende, en stukken land innam.

Naar verwachting zullen nu alle 120.000 Armeniërs uit de enclave wegvluchten. Dat zij ooit nog terugkeren naar hun huizen en persoonlijke bezittingen, lijkt uitgesloten. "We zien een etnische zuivering voor onze ogen voltrekken", zegt Nalbantian. "Er zullen nu Azeri's gaan wonen. Het bewijs dat er al die tijd Armeniërs geleefd hebben, zal verdwijnen."

Keer op keer werden Armeense gemeenschappen uit hun woongebied verdreven. In 1915 vond de Armeense genocide plaats, wat door de meeste westerse landen als zodanig wordt erkend. Kort voor het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk werden zij massaal gedeporteerd en geëxecuteerd. In het gebied wat nu Turkije is kwamen volgens historici zo'n 1,5 miljoen Armeniërs om het leven.

'Sterk gemeenschapsgevoel'

Het overgrote deel van de Armeniërs leeft in de diaspora, met grote gemeenschappen in landen als de Verenigde Staten en Frankrijk, en steden als Istanbul en Beiroet. In Armenië wonen een kleine drie miljoen mensen, elf miljoen Armeniërs wonen in het buitenland.

Door Armeniërs wereldwijd wordt de situatie in Nagorno-Karabach nauwlettend in de gaten gehouden. "In deze tijden van nood is er een sterk gemeenschapsgevoel onder hen", zegt Nalbantian. "Over de hele wereld rouwen Armeniërs om het verlies van Nagorno-Karabach. Ze zijn geschokt door deze etnische zuivering."

Internationaal bekommeren maar weinig landen zich om het lot van de Karabachers. Hoewel het Westen en bondgenoten Rusland en Iran de aanval van Azerbeidzjan hebben veroordeeld, wordt er geen actie ondernomen. "Dat is ook een onderdeel van deze tragedie, als het over Armenen gaat wordt er internationaal de andere kant op gekeken."

In Armenië zullen alle vluchtelingen uit de enclave opgevangen worden, zo beloofde de premier Pasjinjan. "Ze zullen daar verwelkomd worden, daar is geen twijfel over", zegt Nalbantian. Maar ook in Armenië heerst een gevoel van onveiligheid. "Zij zien dit voor hun ogen gebeuren en vragen zich af of zij hierna aan de beurt zijn."

'We zijn voorgoed weg uit Karabach', zegt een Armeense inwoner op de vlucht: