Naast de stort of vuile fabriek: Roma wonen in heel Europa op ziekmakende plekken

• Joey Frankhuisen

  Redacteur online

Op de vervuilde grond van een stortplaats staan honderden geïmproviseerde huisjes waarin Roma-families wonen. Op straat spelen groepjes kinderen. Hier in het Roemeense Pata Rât, net buiten de tweede stad van het land Cluj, wonen 2000 Roma noodgedwongen tussen het afval van een van de meest vervuilende vuilnisbelten van Europa.

Het is een voorbeeld van een plek waar sprake is van 'ecologisch racisme', aldus het European Environmental Bureau (EEB). Door heel Europa wonen Roma op grote schaal noodgedwongen in ziekmakende omstandigheden, concludeert de milieuorganisatie na onderzoek. Gedreven door armoede of gedwongen door huisuitzettingen wonen ze bovengemiddeld vaak in een ongezonde omgeving, bijvoorbeeld in de buurt van fabrieken of stortplaatsen.

In Pata Rât vestigden de eerste Roma zich al meer dan 50 jaar geleden, om tussen het afval te zoeken naar materialen om te verkopen. Maar de meesten kwamen er terecht na een reeks huisuitzettingen in de jaren 2000. De laatste uitzettingen vonden plaats in 2010, toen de autoriteiten 350 Roma uit het centrum van de stad onder dwang naar Pata Rât verplaatsten.

"We werden behandeld als afval, niet als mensen", vertelt een bewoner die in 2010 uit zijn huis in Cluj werd gezet. "Mensen vertellen mij dat ze ziek zijn geworden omdat de lucht giftig is", vertelt een ander. "Ik heb ook last gekregen van mijn longen."

Geen uitzondering

Pata Rât is geen uitzondering, blijkt uit verschillende rapporten. In Turda, 30 kilometer naar het zuiden, wonen Roma noodgedwongen in een voorheen industrieel gebied. Onderzoeken wijzen uit dat de grond vervuild is met kwik. In Slowakije wonen Roma naast een vervuilende koperfabriek. Naast een Roma-wijk bij de Bulgaarse hoofdstad Sofia is een illegale stortplaats ontstaan omdat het afval er jarenlang niet werd opgehaald.

En ook in West- en Zuid-Europa zijn voorbeelden te vinden die volgens het EEB neerkomen op 'ecologisch racisme'. Zo zijn er in Italië tientallen wijken waar Roma afgescheiden leven in omstandigheden die door gebrek aan stromend water en riolering ongezond zijn. In het onderzoek worden vergelijkbare voorbeelden uit Zweden, Frankrijk en Spanje aangehaald. Door heel Europa hebben Roma bovengemiddeld vaak geen toegang tot stromend water of sanitaire voorzieningen.

Roma leven 10 tot 15 jaar korter

"Iedereen die onder zulke omstandigheden leeft, wordt daardoor beschadigd", zegt Dan Pavel Doghi. De Roemeense mensenrechtenfunctionaris studeerde in Cluj en zet zich al zijn hele carrière in voor Roma. Tot voor kort was hij bij de Europese Commissie verantwoordelijk voor de implementatie van het plan dat in 2020 werd gepresenteerd en de positie van Roma in EU-landen moet verbeteren.

Om dat te bereiken kunnen lidstaten gebruik maken van het hiervoor in het leven geroepen fondsen. Iedere twee jaar moeten de lidstaten laten zien wat zij gedaan hebben voor de verbetering van de positie van Roma.

"Onder Roma die naast stortplaatsen of chemische fabrieken wonen, zijn veel gezondheidsproblemen vastgesteld", vertelt Doghi. "Door de jaren heen heb ik ook ziekten als hepatitis en tuberculose zien uitbreken in deze gebieden. In veel EU-landen leven Roma gemiddeld 10 tot 15 jaar korter dan de rest van de bevolking. Dat is het resultaat van leven in zulke omstandigheden."

'Vicieuze cirkel'

Doghi omschrijft het als een vicieuze cirkel. "In veel gevallen zijn Roma daar terechtgekomen nadat lokale autoriteiten ze uit hun huizen hebben gezet. Vervolgens bestaan er zulke extreme vooroordelen over de omgeving waarin ze wonen, dat al hun kansen verdwijnen. Daarnaast liggen deze locaties vaak afgelegen en hebben bewoners dus geen toegang tot dezelfde voorzieningen."

Volgens Doghi beschikken lidstaten over alle middelen die nodig zijn om de positie van Roma te verbeteren. Doghi: "Dat er nog niet genoeg gebeurt, is vooral het resultaat van racisme. Helaas ken ik verschillende voorbeelden waarbij Europees geld dat bedoeld was om de positie van Roma te verbeteren, werd gebruikt om segregatie te verergeren."

Klimaatplannen

Eind 2019 werd de Europese Green Deal gelanceerd, de strategie waarmee de EU in 2050 klimaatneutraal moet worden. "No one and nowhere left behind" was toen een veelgenoemde zin. Geen groep of gebied zou mogen achterblijven.

"Roma wonen bovengemiddeld vaak in gebieden waar zij kwetsbaar zijn voor klimaatrampen zoals overstromingen", zegt Doghi. "In het Europese plan worden ze nauwelijks genoemd. Ik vrees dat Roma, zoals zo vaak gebeurt, wél vergeten zullen worden."