VN-Veiligheidsraad bijeen na aanval op Oekraïne: tandeloos, maar enige vredesoptie

De VN-Veiligheidsraad komt vandaag bijeen voor een spoedberaad over de grootschalige Russische aanval van gisteren op Oekraïne. Het is vrijwel zeker dat dit niets gaat opleveren. Vijf vragen over de Veiligheidsraad.

Wat doet de Veiligheidsraad?

De Veiligheidsraad is het hoogste orgaan van de Verenigde Naties. De belangrijkste taak is het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. De leden komen bijeen op vaste momenten, maar soms ook voor spoedberaad als daar aanleiding voor is, zoals de aanval op Oekraïne van gisteren. De raad bestaat uit vijftien landen, waarvan er vijf permanent lid zijn: de VS, Rusland, China, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk.

Daarnaast zijn er vijftien tijdelijke zetels die elke twee jaar naar andere landen gaan. Op dit moment worden de tijdelijke plekken bezet door Algerije, Ecuador, Guyana, Japan, Malta, Mozambique, Sierra Leone, Slovenië, Zuid-Korea en Zwitserland. De vijf permanente leden kunnen voorstellen blokkeren, ook al is er een meerderheid voor: zij hebben een zogenoemd vetorecht.

Welke beslissingen mag de Veiligheidsraad nemen?

De Veiligheidsraad mag sancties aan landen opleggen en kan vredesmissies autoriseren. "Voor vrede kun je er niet omheen", zegt diplomatiedeskundige Robert van de Roer. "Het is het belangrijkste wetgevende orgaan in de wereld dat bindende besluiten kan nemen. Vroeg of laat zal bij grote conflicten een vredesakkoord afgezegend moeten worden door de Veiligheidsraad. Er moet vaak besloten worden over middelen voor de wederopbouw en vredesmachten in het gebied."

Sinds 1948 keurde de Veiligheidsraad 71 vredesmissies goed, maar sinds de oorlog in Syrië en de Russische inname van de Krim is de situatie in de Veiligheidsraad verder gepolariseerd, zegt Van de Roer.

Sindsdien zijn nauwelijks nog serieuze vredesmissies gelanceerd, vooral door Russische veto's. Een klein recent lichtpuntje is dat de Veiligheidsraad een resolutie heeft aangenomen voor een plan voor een staakt-het-vuren in Gaza, maar dat heeft nog niet geleid tot een doorbraak.

Waarom hebben vijf landen vetorecht?

Deze landen werden op het moment dat de VN werd opgericht gezien als de grootmachten en er was veel aan gelegen om hen binnenboord te houden. Bij eerdere initiatieven die voor de VN bestonden weigerden de Verenigde Staten bijvoorbeeld mee te doen. En als het doel was om deze landen bijeen te houden in de Veiligheidsraad, dan heeft dat gewerkt. Maar het maakt het er niet makkelijker op om besluiten goed te keuren.

Van de Roer: "De huidige samenstelling is gebaseerd op de verhoudingen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dat correspondeert niet meer met de huidige internationale situatie." Mede doordat Rusland ieder voorstel over de oorlogen in Oekraïne en Syrië blokkeert zijn er weer discussies opgelaaid om het vetorecht te veranderen, vertelt Van de Roer.

Zo worden conflicten nu vaker besproken in de Algemene Vergadering van de VN. Maar alles wat daar wordt besloten is in tegenstelling tot de Veiligheidsraad niet bindend. "Per saldo leidt dat tot meer debat, maar niet tot meer resultaten", stelt Van de Roer.

In het begin van de Koude Oorlog kwamen de meeste veto's van Rusland, daarna kwamen er meer van de VS. Sinds 2010 is het vooral Rusland dat resoluties blokkeert. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben na 1989 geen gebruik meer gemaakt van hun vetorecht:

Ondanks alle veto's blijft de oorlog in Oekraïne door de Veiligheidsraad besproken worden, levert dat wat op?

Tot oplossingen leidt het op korte termijn niet, erkent Van de Roer. "De wereld doet zijn plicht door het Russische geweld te blijven agenderen en daartegen te blijven protesteren. Het is nooit zonder betekenis. Het draagt bij aan het isolement van Rusland, want dat land wordt toch steeds scherp bekritiseerd. Poetins regime vindt dit allesbehalve prettig, maar heeft ook een dikke huid."

Rusland profiteert soms ook van bijeenkomsten van de Veiligheidsraad. "Het land gebruikt de raad als propagandapodium om het eigen beleid te verdedigen en het Westen te bekritiseren, met de oogluikende steun van de grote bondgenoot China."

Is de Veiligheidsraad dus een tandeloos orgaan?

Daar lijkt het in het geval van de oorlog in Oekraïne wel op, zolang Rusland onvermurwbaar is. Van de Roer: "Daarom zijn er de steunverleningen vanuit de EU en NAVO-landen: om Oekraïne met westerse wapens en steun overeind en in de wedstrijd te houden."

Maar, stelt Van de Roer, ooit zal de raad toch een keer akkoord moeten gaan met een vredesakkoord voor Oekraïne. "Uiteindelijk zullen Rusland én Oekraïne concessies moeten doen. Voor dat diplomatieke en juridische eindspel heb je de Veiligheidsraad toch weer nodig. Hoeveel jaar we dan verder zijn, weet niemand.''