De royale winst van de Labour Party zet de politiek in het Verenigd Koninkrijk op z'n kop. Links grijpt de macht en de Conservatieven zijn gedecimeerd.
Labour heeft de overwinning deels te danken aan een gedaanteverwisseling; erg links is de partij niet meer. De nieuwe premier, Keir Starmer, heeft weinig stevige standpunten. Brexit, bij de vorige verkiezingen nog het grootste verkiezingsthema, nam hij niet in zijn mond. Toch kan zijn flagrante overwinning flinke gevolgen hebben voor de relatie met de Europese Unie.
In 2019 meer Labour-stemmen
Op het eerste oog is het opmerkelijk: terwijl de EU naar rechts schuift, beweegt het VK naar links. En subtiel is die beweging bepaald niet: Labour groeit van 202 naar 412 van de 650 zetels in het Lagerhuis. Na veertien jaar en vijf premiers is van de Conservative Party weinig over:
Maar kijk je verder dan zetels, dan blijkt de beweging wat minder heftig. In 2019 kreeg Labour 32 procent van de stemmen, dit keer stevent de partij af op z'n 34 procent. De opkomst was nog nooit zo laag, dus vermoedelijk krijgt Labour minder stemmen dan in 2019.
Bovendien: Labour won mede door linkse principes te laten varen. In 2019 werd de partij nog geleid door de veel radicalere Jeremy Corbyn, maar Starmer distantieerde zich van hem. Daarmee luisterde hij naar het pragmatische en op macht gerichte deel van de partij, zegt Ewan Mcgaughey, professor op het Londense King's College. "De kloof tussen de twee partijvleugels is diep. We hebben na het Corbyn-tijdperk van protesten nu een partij die koste wat kost verkiezingen wil winnen."
Het hoofdstuk van de Brexit-chaos is voorbij.
Veelzeggend is dat de laatste Labour-leider die won óók niet erg links was: Tony Blair. Hij stond voor New Labour, een stroming tussen kapitalisme en socialisme.
Net als Blair is Starmer centristisch. Hij zegt niet alleen voor arbeiders op te willen komen, maar ook voor bedrijven. Zijn economische visie is: als de politiek weer stabiel wordt, durven bedrijven meer te investeren. Dan komt er meer geld bij de overheid binnen voor publieke diensten en armoedebestrijding.
Van grootse, socialistische vergezichten is bij Starmer geen sprake. Ondanks de enorme zetelgroei bij Labour kun je dus niet echt spreken van een linkse revolte. Wat de uitslag wél laat zien, is onvrede over de Conservatieven. Zij gaan van 44 naar zo'n 24 procent van de stemmen en haalden het slechtste zetelresultaat uit hun 200-jarige geschiedenis.
Gebroken Brexit-belofte
In 2019 was het juist Labour dat een historisch slecht resultaat haalde. Boris Johnson wist toen veel traditionele Labour-districten binnen te slepen met zijn leus get Brexit done. De belofte van Johnson en andere Brexiteers was dat het VK buiten de EU zou floreren. Migratie zou afnemen, de economie zou groeien en er zou meer geld overblijven voor onder meer het zorgsysteem.
Maar na Brexit steeg de migratie, kwakkelde de economie en belandde de zorgsector in een crisis. Bijna zes op de tien Britten vindt Brexit inmiddels "gefaald", slechts 13 procent noemt het in een recente peiling een succes. "Niet alles komt door Brexit, maar Brexit heeft wel voor structurele problemen gezorgd voor de regering om problemen aan te pakken", zegt VK-expert Rem Korteweg (Instituut Clingendael).
Een mooie kans voor de pro-Europese Starmer om te hameren op de mislukkingen van Brexit, zou je zeggen. Maar Brexit was in de campagnes zo goed als afwezig. "Zowel Labour als de Liberal Democrats maakten de inschatting: we moeten de banden weer aanhalen met groepen kiezers die we in 2019 kwijtraakten en die vóór Brexit waren", zegt politicoloog John Curtice.
In zijn campagne beloofde Starmer niet terug te keren binnen de Europese markt of de douane-unie. Wel zei hij meer te willen doen aan "defensie en veiligheid met onze Europese partners".
Goed nieuws voor Oekraïne?
Ondanks die terughoudende toon kan Brussel zich opmaken voor een heel ander geluid vanuit Londen, zegt Korteweg. Nederlandse ondernemers reageren al opgetogen op Starmers winst: zij verwachten een betere handelsrelatie en minder regeldruk voor im- en export naar het VK.
Korteweg: "Keir Starmer wil toenadering zoeken op een aantal onderwerpen. De grote steun aan Oekraïne, militair en financieel, kan beter afgestemd worden tussen Londen en Brussel. Labour is er voorstander van om er een schepje bovenop te doen. En denk bijvoorbeeld aan een voedselveiligheidsakkoord, zodat landbouwproducten niet met allerlei controles te maken krijgen als ze naar de EU worden geëxporteerd. Of dat Britse diploma's en opleidingen erkend worden in de EU."
De vraag is wel wat Brussel terugeist voor zulke afspraken, maar hoe dan ook zullen Europese leiders blij zijn met de machtswisseling, zegt Korteweg. "Ze hebben weer een Verenigd Koninkrijk waarmee pragmatische oplossingen kunnen worden gevonden voor gezamenlijke problemen. Het hoofdstuk van de Brexit-chaos is voorbij."
