Nanda Millenaar
redacteur Bureau Brussel
Nanda Millenaar
redacteur Bureau Brussel
De grote vraag in aanloop naar deze verkiezingen was: komt er een grote verschuiving naar rechts? Nu de voorlopige uitslag binnen is, is duidelijk dat de uiterst eurokritische fracties in het Europees Parlement groeien. Het radicaal-rechtse Identiteit en Democratie (ID), waar de PVV in zit, gaat van 49 naar 58 zetels. De winst komt voor een groot deel uit Frankrijk waar Marine le Pen een enorme verkiezingsoverwinning behaalde. De Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), onder leiding van de Italiaanse premier Meloni, krijgt er vier zetels bij en komt op 73.
"Het midden houdt stand", was meteen na de eerste exitpoll het oordeel. De centrum-rechtse Europese Volkspartij (EVP) blijft de grootste. En de huidige middencoalitie van de EVP, de sociaaldemocraten (S&D) en de liberalen (Renew) houdt een meerderheid, met 403 zetels van de in totaal 720 zetels. Het verlies bij de pro-Europese partijen zit bij de liberalen en de Groenen. Die verliezen beide rond de twintig zetels, vooral in Frankrijk en Duitsland.
De komende weken moeten alle nationale partijen opnieuw kiezen bij welke Europese fractie ze willen horen. Dat kan de zetelaantallen van de fracties nog veranderen. Er zijn tientallen zetels gegaan naar partijen die nog niet bij een fractie zijn aangesloten.
Samenwerking
Sommigen, zoals de Franse Marine Le Pen, lobbyen voor een grote rechtse fractie, die een vuist kan maken in Europa. Zij zou graag samenwerken met de Italiaanse Georgia Meloni, maar die kans lijkt klein. Er zijn grote verschillen tussen de partijen. Zo is de ECR-fractie over het algemeen pro-Oekraïne, terwijl in ID ook pro-Russische partijen zitten. En veel van deze partijen zijn sterk nationalistisch. Dat maakt grensoverschrijdend samenwerken lastig.
Een ander obstakel is dat Identiteit en Democratie tot nu toe wordt geïsoleerd door andere politieke fracties in het Europees Parlement. Voorlopig zijn de liberalen, de sociaaldemocraten, de groenen en ook de christendemocraten stellig: samenwerken met radicaal-rechts op Europees niveau is absoluut niet bespreekbaar.
Meer discussie is er over ECR, waar voor Nederland de SGP in zit. De christendemocraten willen daar misschien wel zaken mee doen, andere fracties zien dat niet zitten. En die zeggen: als je gaat praten met radicaal-rechts, dan laten wij je vallen.
Maar om macht uit te kunnen oefenen, hoef je niet zelf aan de knoppen te zitten. Dat bleek het afgelopen jaar al. De Europese Unie sorteerde voor op de groei van radicaal-rechts door een streng migratiepact te sluiten. En onder druk van de boerenprotesten zijn de verduurzamingseisen aan de landbouw afgezwakt. De natuurherstelwet dreigt helemaal in de prullenbak te verdwijnen.
Vijf jaar geleden was klimaat het grote onderwerp tijdens de Europese parlementsverkiezingen. Het resultaat: de Green Deal, een groot pakket met klimaatbeleid, waardoor Europa in 2050 klimaatneutraal moet zijn. De kleur groen gaat waarschijnlijk ook de komende vijf jaar de Europese politiek domineren. Alleen gaat het nu om legergroen. De inval van Rusland in Oekraïne in februari 2022 heeft veiligheid bovenaan de agenda gezet. Komt er voor het eerst een Eurocommissaris van Defensie en hoe gaan de 27 lidstaten meer samenwerken op het gebied van veiligheid?
Uitbreiding
Een ander belangrijk thema is de Europese economie. Hoe kunnen we concurreren met China en de Verenigde Staten? Alsof dat nog niet moeilijk genoeg is, komt ook het thema uitbreiding op de agenda. Oekraïne, Moldavië, Georgië, aan de randen van Europa willen er graag bij, maar hoe houd je zo'n grote Europese Unie bestuurbaar? De fracties in het parlement denken over die thema's heel verschillend.
Welke kant gaat het de komende jaren op? Duidelijk is nu dat de middenpartijen overeind zijn gebleven. In de eerste reactie maakten ze duidelijk "elkaar vast te zullen houden". Commissievoorzitter en lijsttrekker van de EVP, Ursula von der Leyen zei meteen: "We hebben de verkiezingen gewonnen. Samen met andere partijen zullen we een bolwerk tegen de extremen op links en rechts vormen, we zullen ze stoppen."
Ondanks dat ze een meerderheid houden, zien zij het signaal dat er uitgaat van de groei van de conservatieven en radicaal-rechts. En de kans is aanwezig, dat ze daar de komende jaren in hun beleid rekening mee gaan houden. Ook bestaat de kans dat pro-Europese partijen vaker over rechts zullen gaan om aan een meerderheid te komen.
