Joey Frankhuisen
Redacteur online
Joey Frankhuisen
Redacteur online
Zwaarbewapende mannen drongen gisteravond een concertzaal binnen in Krasnogorsk, in de buurt van Moskou. Ze openden het vuur op bezoekers en personeel, lieten explosieven ontploffen en stichtten brand. Er zijn zeker 133 mensen omgekomen.
Hoewel de Russische president Poetin zonder bewijs een link probeert te leggen met Oekraïne, wijzen experts en westerse bronnen naar terreurorganisatie IS als pleger van de aanslag.
Maar waarom zou Rusland voor IS een doelwit zijn? Daarvoor moet onder meer worden gekeken naar de (militaire) rol van Rusland in conflicten in onder meer Syrië. Vier vragen en antwoorden:
Waarom wordt IS genoemd als mogelijke dader voor de aanslag in Moskou?
Gisteren werd de aanslag al snel opgeëist door een Telegram-account dat wordt toegeschreven aan de terreurgroep IS. "Strijders van Islamitische Staat hebben een grote groep christenen aangevallen in de stad Krasnogorsk aan de rand van de Russische hoofdstad Moskou. Ze hebben er velen gedood en verwond en grote verwoesting aangericht, voordat ze veilig terugkeerden naar hun basis", luidde het bericht op het Telegramkanaal. Vanmiddag deelde hetzelfde Telegramaccount een foto van vier mensen die de aanslag voor IS zouden hebben gepleegd.
Een Amerikaanse functionaris noemde de IS-claim gisteravond "geloofwaardig". Volgens deze anonieme Amerikaanse bron zou de VS Rusland de afgelopen weken gewaarschuwd hebben voor een mogelijke aanslag door IS-tak ISIS-K.
Deze tak zou zich "de afgelopen maanden geconcentreerd hebben op Rusland". Of het Telegramaccount waarin de aanslag wordt opgeëist inderdaad van deze IS-tak is, is niet duidelijk.
Poetin heeft de terreurwaarschuwingen weggewuifd, zei Hubert Smeets van het kennisplatform Raam op Rusland, Oekraïne, Belarus tegen de NOS. "Volgens Poetin waren deze waarschuwingen alleen bedoeld om Rusland te destabiliseren." Op het Telegram-bericht van IS, waarin de aanslag wordt opgeëist, gaat Poetin niet in. Hij stelt dat de daders, die inmiddels zouden zijn opgepakt, onderweg waren naar Oekraïne en daar contacten hebben. Voor deze bewering, waarmee Poetin een link suggereert tussen de terroristen en Oekraïne, levert hij geen enkel bewijs.
Wat is ISIS-K?
ISIS-K, ook wel ISKP of de ISPK genoemd, is een vertakking van IS. De naam staat voor Islamitische Staat Provincie Khorasan, verwijzend naar de oude Perzische naam voor de regio waarin de terreurorganisatie opereert.
De afsplitsing ontstond in 2014 in het oosten van Afghanistan. Terrorisme-expert Bibi van Ginkel zegt tegen de NOS dat deze tak actief is in Afghanistan, Pakistan en voor een klein deel in Iran. "Maar ze hebben ook allerlei lijntjes met andere regionale IS-vertakkingen, met name die in de Kaukasus."
Vooral in Afghanistan staat de IS-tak sterk, al slaagt de Afghaanse Talibanregering er met relatief succes in de terreurgroep te bestrijden. Dat komt naar voren uit een recente analyse van de denktank The Washington Institute for Near East Policy. Volgens de denktank heeft ISIS-K zijn terroristische horizon daarom verlegd; in 2022 en 2023 pleegde de groep aanslagen in Tadzjikistan, Oezbekistan, Iran en de Malediven. Aanslagen in Duitsland, India en Turkije werden verijdeld.
Bij een aanslag in Iran eerder dit jaar, waarbij 84 mensen om het leven kwamen, onderschepte de VS volgens bronnen van Reuters informatie waaruit bleek dat ISIS-K verantwoordelijk was.
Hoe verhoudt ISIS-K zich tot de Islamitische Staat?
De terreurgroep die ooit 88.000 vierkante kilometer in Syrië en Irak omdoopte tot een 'kalifaat', raakte zijn laatste stukje land kwijt in 2019. IS spatte toen uiteen in verschillende cellen, verspreid over de wereld. Onder meer in Afrika, maar ook in Centraal-Azië '(in landen als Afghanistan, Tadzjikistan en Oezbekistan) ontstonden grotere en kleinere IS-cellen.
"Met het einde van het kalifaat, wisten we eigenlijk al dat IS nog niet verslagen was", zegt Van Ginkel. Met name sinds de ontmanteling van het kalifaat won ISIS-K aan slagkracht, zoals in Afghanistan. "Daar zijn al allerlei kleine groeperingen met extremistische gedachtegoed actief. Die probeert ISIS-K bij zich te betrekken."
De groep kon destijds het kalifaat stichten door het politieke en militaire vacuüm in Syrië door de burgeroorlog en een zwakke Iraakse centrale regering. ISIS heeft er een specialiteit van gemaakt zwakke regimes en onopgeloste lokale conflicten uit te buiten.
Volgens experts heeft ISIS-K zo geprofiteerd van de machtsovername van de Taliban in Afghanistan en de terugtrekking van de VS. De ineenstorting van het door de VS gesteunde Afghaanse leger gaf de ISKP mogelijkheden om wapens in beslag te nemen. Het gebrek aan luchtmacht van de Taliban heeft de groep een kans gegeven om terrein te veroveren en te behouden.
Waarom zou deze groep het op Moskou gemunt hebben?
Volgens Van Ginkel hadden eerdere aanslagen in de regio het doel om extremistisch islamitisch gedachtegoed te verdedigen. "Rusland heeft een behoorlijk belangrijke rol gespeeld in Syrië in de strijd tegen IS, dus daar kan de aanslag in Moskou ook nog mee te maken hebben", zegt ze. Rusland is een trouwe bondgenoot van president Assad die Syrië al jaren op een meedogenloze, bloedige wijze regeert. Met hulp van Rusland bond Assad ook de strijd aan met IS.
Verder onderhoudt het Kremlin een relatief goede band met de Taliban, die dus vijandig staat tegenover ISIS-K. Hoewel de Taliban in Rusland officieel nog worden aangemerkt als een terroristische organisatie, werden hun leiders meermaals ontvangen in Rusland. In 2022 eiste ISIS-K een dodelijke aanslag op op de Russische ambassade in de Afghaanse hoofdstad Kaboel.
Volgens de eerdergenoemde anonieme Amerikaanse functionaris beschuldigt ISIS-K Rusland ervan "het bloed van moslims aan zijn handen te hebben". Daarmee verwijst ISIS-K naar de Russische interventies in Afghanistan, Syrië en Tsjetsjenië.
Eerder deze maand maakte de Russische veiligheidsdienst FSB bekend een IS-aanslag te hebben verijdeld. Volgens IS moet de aanslag in Moskou worden gezien "binnen de context van de oorlog tussen Islamitische Staat en landen die tegen de islam vechten".
