Aan boord van de 'oude' onderzeeër: dieselmotoren en telefoons met draaischijf

• Sjoerd Verbiesen

  redacteur Economie

Na een krappe afdaling met de ladder sta je binnen in de Zeeleeuw, de ruim dertig jaar oude onderzeeër van de Walrusklasse. De vier onderzeeërs van dit type die in 1978 zijn besteld, nam Defensie - na veel tumult over de hoge kosten - in de jaren 90 in gebruik. Aan boord van de Zeeleeuw is plek voor zo'n 52 mensen.

Staatssecretaris Van der Maat van Defensie maakte vandaag bekend dat er vier nieuwe onderzeeërs komen. De opdracht is gegund aan het Franse Naval, dat bij de bouw met tien Nederlandse bedrijven gaat samenwerken. In dat kader kreeg de NOS samen met andere media in Den Helder een rondleiding in een van de huidige onderzeeërs. Die moeten, vanwege de lange besteltijd, in elk geval nog tien jaar mee.

Van buiten ziet de zwartgeverfde onderzeeër Zeeleeuw, die wel een likje verf kan gebruiken, er krap uit. Van binnen valt dat mee. Dat moet ook wel: de onderzeeboot is gebouwd om maanden mee op missie te kunnen.

De Zeeleeuw wordt voornamelijk gebruikt voor spionagemissies, maandenlang kunnen ze voor de kust van een land liggen. Een van de plekken waarvan bekend is dat Nederland dat doet, is Somalië. Om piraterij tegen te gaan is Defensie sinds 2009 bezig om, ook met behulp van de Zeeleeuw, inlichtingen te verzamelen.

Slapen onder torpedo's

Binnen moet elke centimeter goed worden benut. Bemanningsleden slapen onder de opslag van de torpedo's. Dat geldt ook voor sporten: de stok die tussen de apparatuur hangt gebruiken de marinemensen voor optrekoefeningen. Het bankje dat er staat doet dienst als halterbank. Verderop in een andere machinekamer staat een hometrainer.

Meestal is het opraken van voedsel de reden om een missie te beëindigen. De eerste dagen van de missie staan melk en yoghurt nog op het menu, maar in de loop van de missie komen er steeds meer lang houdbare producten op tafel.

Het hart van de boot is de centrale waar tijdens een missie alle informatie binnenkomt. In die commandoruimte houden tien tot vijftien bemanningsleden hun beeldschermen in de gaten, scherp op informatie die duidt op een vijand in de buurt. Hier staat ook de periscoop waarmee boven water gekeken kan worden. Al wordt er tegenwoordig ook volop gebruikt gemaakt van digitale camera's, die nog verder kunnen inzoomen.

In de nieuwe onderzeeërs komt de periscoop niet meer terug, camera's nemen het kijkwerk volledig over. De telefoons laten ook zien dat de onderzeeboot in een andere tijd is gebouwd: ze hebben nog ratelende draaischijven.

De Zeeleeuw was voor zijn bouwtijd modern. Het was een van de eerste onderzeeboten met computers. Maar vervanging is nu broodnodig, vertelt commandant Jelle van de Zeeleeuw. "Het is een ontzettend goede boot, maar alles wat dertig jaar oud is, is toe aan vervanging. Wat je merkt is dat heel veel componenten gemaakt zijn door bedrijven die niet meer bestaan. Daardoor is het heel lastig om onderdelen te vervangen als iets stuk gaat."

Ander voordeel: in de nieuwe onderzeeboten hoeven minder mensen aan boord te zijn om te kunnen varen, zo'n 25 tot 30. Ook worden de bedden langer dan 1,90 meter, de maat die in de jaren 80 tijdens de bouw van de vorige onderzeeërs werd gevoerd.

Doelen 1000 kilometer verderop raken

In de nieuwe onderzeeërs komen naast torpedo's ook kruisvluchtwapens. Daarmee kunnen doelen meer dan 1000 kilometer verderop worden geraakt, bijvoorbeeld commandocentra en luchtverdedigingsinstallaties. Ook meldt Defensie dat de nieuwe onderzeeboot meer ruimte biedt voor de zogenaamde special forces, die vanuit de onderzeeër op missie kunnen gaan op het vaste land.

Naast de vernieuwde sensoren en communicatiesystemen hebben de onderzeeërs een grotere energiecapaciteit door nieuwe batterijen. Door die batterijen zullen de onderzeeboten nog stiller zijn en kunnen ze langer onder water blijven. In de Zeeleeuw wordt er nog gewerkt met dieselmotoren, waardoor de boot geregeld naar het zeeoppervlak moet om uitlaatgassen af te voeren en nieuwe lucht voor de motoren aan te zuigen.

Het is nog even wachten op de nieuwe onderzeeërs. De eerste twee moeten binnen tien jaar klaar zijn. De Walrus, een van de vier 'oude' onderzeeërs, is al uit dienst. De onderdelen van de boot worden gebruikt om de andere drie mee te onderhouden. De Zeeleeuw is de volgende op het lijstje; zijn werk zit er naar verwachting in 2026 op. De onderzeeboot wordt dan na 36 jaar trouwe dienst gebruikt om de twee resterende boten 'in leven' te houden.