Nederland stevent af op zorginfarct en regels blokkeren hervormingen
Judith Pennarts
onderzoeksredactie
Nederland gaat richting een permanent zorginfarct als het financieringssysteem van het zorgstelsel niet grondig op de schop gaat. En dat terwijl de tijd dringt: in de zorg voor ouderen komen dagelijks steeds meer crisissituaties voor.
De gezamenlijke onderzoeksredactie van de NOS en Nieuwsuur dook in de cijfers en sprak met meer dan dertig experts en zorgprofessionals. Ook zijn adviezen en rapporten van de afgelopen tien jaar herlezen. Rode draad: veelbelovende oplossingen komen niet van de grond, omdat ze niet passen binnen de financiële regels van het zorgsysteem.
Miljarden euro's bedoeld om een zorginfarct te voorkomen, blijven daardoor op de plank liggen. In de sector groeit de frustratie. "Het is nu meer branden blussen dan dat je naar een goed geolied systeem kijkt", zegt ziekenhuisbestuurder Jaap van den Heuvel.
"Als we op de huidige manier blijven doorgaan, loopt het systeem vast waardoor de zorg die heel veel toevoegt aan de gezondheid van patiënten, zoals de thuiszorg en de huisartsenzorg, steeds minder tijd en aandacht krijgen", bevestigt David Baden, spoedeisendehulparts en voorzitter van zijn beroepsvereniging. "Terwijl we al tien jaar weten, vanuit rapporten en analyses, dat we ons zorgsysteem moeten inrichten op kwetsbare ouderen", aldus Bianca Buurman, hoogleraar acute ouderenzorg.
Spoedeisende hulp als 'afvoerputje'
De plannen voor zo'n verandering bestaan wel degelijk, maar de uitvoering blijkt nog een brug te ver. Neem bijvoorbeeld de spoedeisende hulp. In 2018 kwamen 322.000 ouderen zonder medische noodzaak terecht op die afdeling. Die situatie is sindsdien, zo valt te lezen in het Integraal Zorg Akkoord, niet verbeterd.
"We zien een heleboel patiënten die een andere vorm van zorg nodig hebben", bevestigt Leonie van Meer, internist-ouderengeneeskunde van het Haaglanden Medisch Centrum locatie Westeinde. "Ja, die oudere patiënten hebben veel problemen en dat kost veel tijd. Maar ze hebben niet een spoedeisendehulpprobleem."
Sterker, zo waarschuwt spoedeisendehulparts Baden, het ziekenhuis kan juist een gevaarlijke plek zijn voor ouderen, die doorgaans al wat kwetsbaarder zijn. "Er bestaat daar een hoger risico op blaasontsteking, longontsteking en andere complicaties."
Bekijk deze video voor uitleg over hoe het systeem achter het zorgstelsel nuttige vernieuwingen frustreert:
Ziekenhuizen zetten ouderengeneeskundeteams in om dit gevaar te voorkomen. Deze artsen kunnen sneller bepalen of de spoedeisende hulp de juiste plek is, maar om het probleem echt aan te pakken moet je eerder zijn, als de patiënt nog thuis is, weet Van Meer. "We moeten de huisartsen hierin gaan ondersteunen."
Daarmee herhaalt ze de bezwering die al jaren in politiek en zorg klinkt: de zorg moet "passend en zinnig" worden. Dus zorg voor chronisch zieke ouderen moet zo veel mogelijk worden verplaatst van de ziekenhuizen naar de huisartsen en wijkverpleging, want ouderen hebben vaak geen acuut probleem. Dat is goedkoper en het ontlast ziekenhuizen.
Specialistische ouderenpraktijk
Een experiment met zorg voor ouderen in het Gelderse dorp Velp, bij Arnhem, geldt als voorbeeld van hoe het zou kunnen. Sinds 2011 is daar een specialistische praktijk ouderengeneeskunde; de ouderenartsen gaan langs bij thuiswonende ouderen met complexe problemen. Ze voeren meer gesprekken dan dat ze medische handelingen verrichten, waardoor potentiële risico's snel worden opgemerkt.
Dat werkt preventief. Diverse onderzoeken tonen dat deze ouderen later naar het verpleeghuis gaan en minder naar het ziekenhuis hoeven. Toch wordt dit concept landelijk niet uitgerold. En in Velp zelf wordt dit succesverhaal nog steeds niet structureel gefinancierd, maar via subsidiepotjes.
Het financieringssysteem via de zorgverzekeraars veroorzaakt de stagnatie, want dat kent slechts één smaak: het belonen van medische verrichtingen in het ziekenhuis en niet een benadering zoals in Velp. Het Zorginstituut, dat gaat over welke zorg wordt verzekerd, stelt onomwonden dat de huidige financiering daarom een "belemmering vormt" voor het invoeren van passende zorg. Want ziekenhuizen moeten productie draaien om financieel gezond te blijven.
In de zorgbegrotingen van het Rijk is dat goed zichtbaar. Geld bedoeld voor zorg dicht bij huis komt daar onvoldoende terecht. Zo ontving de wijkverpleging de afgelopen vijf jaar bijna 3 miljard euro niet van zorgverzekeraars, ondanks toezeggingen. Bij de huisartsenzorg bleef sinds 2015 bijna 600 miljoen euro op de plank liggen.
Maar, zo benadrukt het Zorginstituut, ook zorgverzekeraars hebben zich verbonden aan de voorgenomen hervormingen. "Vanaf volgend jaar beginnen zorgverzekeraars met het breed inkopen van passende zorg. Dat betekent dat je vanaf 2026 een landelijke opschaling zult gaan zien."
Gas geven en remmen tegelijkertijd
Volgens zorgverleners en ziekenhuisbestuurders is hier sprake van wensdenken. De prikkel om veel medische handelingen te verrichten om financieel gezond te blijven, blijft gewoon bestaan. Er bestaan al jaren afspraken om dit tegen te gaan, maar zorgverzekeraars blijven op dezelfde wijze zorg inkopen.
Ziekenhuisdirecteur Van den Heuvel denkt daarom dat er geen zinvolle verandering komt als het financieringssysteem niet eerst verandert. "Je ziet her en der wel voorbeelden van passende zorg oppoppen, maar als op de achtergrond nog steeds een financieringssysteem doordraait dat zegt: doe vooral meer, dan is het alsof je in de auto keihard gas geeft en tegelijkertijd remt. Dat werkt natuurlijk niet."
