Beurswinsten trekken massaal beleggers, maar wat als het misgaat?
Wie wat extra's wilde verdienen keek de afgelopen jaren al snel naar de stijgende koersen op de beurs en hoge winstuitkeringen van bedrijven. Steeds meer mensen verplaatsten toch maar wat spaargeld naar de beurs. En pensioendeelnemers profiteerden van de rendementen die hun pensioenfonds met beleggingen verdiende.
Nieuw is de euforie op de beurs niet, evenmin als de kans dat het feest vroeg of laat grof wordt verstoord door een crisis. Dat blijkt wel uit de geschiedenis van de VEB, de Vereniging van Effectenbezitters, die vandaag het 100-jarig bestaan viert.
Een op de acht particuliere beleggers, ruim 120.000 huishoudens, loopt een groot risico om in de financiële problemen te komen als de stemming op de beurs of de huizenmarkt omslaat, berekende de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onlangs. Dat doet denken aan de beurscrises van 1987, 2008 en 2010, toen veel beleggende huishoudens het schip in gingen.
De redenen voor de drama's verschillen. De ene keer stort de economie in door een militair conflict of terreuraanslag, de andere keer ondermijnen ondernemingen zelf de beurs. Had maar goed opgelet, krijgen verbolgen beleggers dan vaak te horen.
Niets aan te doen
"Beleggen is per definitie risico nemen", zegt directeur Gerben Everts van de VEB. "Maar ja, soms doen bedrijven alsof het heel goed gaat en blijkt dat achteraf niet zo te zijn. Daar is geen kruid tegen gewassen."
De VEB maakte door de jaren heen nogal wat beleggingsdrama's mee. Bekend zijn Worldonline (2000), de boekhoudaffaire bij Ahold in 2003, de lage oliereserves van Shell (2004), het ABN Amro-debacle met Fortis (2008) en het vergiftigde vastgoed van SNS Reaal (2013).
Bij de ellende had de buitenwacht het oordeel klaar: aandeelhouders zijn mede-eigenaar en dus medeverantwoordelijk. Wie jaren kritiekloos applaudisseert voor de directie en de winst, moet na afloop geen krokodillentranen huilen.
Woedende beleggers bij beursdrama's Fortis, SNS Reaal, Ahold en Shell:
Everts reageert dat beleggers heel goed weten dat er risico's zijn bij de aandelen die ze kopen. "Je kijkt naar alle documenten en cijfers en hoopt dan dat de belegging loont. Maar wat er bij Ahold, Shell en SNS Reaal gebeurde, konden aandeelhouders helemaal niet weten."
Rechten als belegger
Een op de vijf Nederlanders is inmiddels actief aan het beleggen, meldde de toezichthouder AFM eind vorig jaar. De lage spaarrente en hoge inflatie duwden veel particulieren naar de beurs. Onduidelijk is wie er instapte door de aanhoudende records op de beurs en wie er goed keek naar de kansen op winstdaling.
Een aandeelhouder heeft stemrecht en mag op vergaderingen punten op de agenda zetten, maar dat is niet altijd eenvoudig, zegt beursanalist Jim Tehupuring van 1Vermogensbeheer. "Je moet vaak minimaal 3 procent van de aandelen vertegenwoordigen. Dat is lastig bij een bedrijf als Ahold Delhaize, dat op de beurs bijna 30 miljard euro waard is. Als particulier met een paar aandelen heb je dan niets te vertellen."
Samen of alleen?
Feit is wel dat met ieder beursdrama de regels op de beurs toenamen en strenger werden. Everts wijst naar de periode waarin de VEB werd opgericht. "Na de Eerste Wereldoorlog werden mensen enthousiast gemaakt om te gaan beleggen, in Europese obligaties en spoorlijnen. Maar opeens werden Duitse obligaties door de hyperinflatie niets meer waard en betaalde het communistische Rusland investeerders in spoorlijnen niet meer terug. Toen moesten er regels komen om beleggers te beschermen."
De VEB claimt in Europa de enige belangenclub voor particuliere beleggers te zijn, maar de laatste jaren zijn er meer voorbeelden van beleggers die samen optrekken. Zo verzamelt Mark van Baal als Follow This beleggersgeld, om als grote aandeelhouder energiegiganten als Shell en ExxonMobil te bewegen om te verduurzamen.
Andere klimaatactivisten proberen weer met één aandeel een bijeenkomst hun kant op te sturen. Dat leidt ertoe dat grote beleggers na diverse incidenten kleine aandeelhouders het zwijgen willen opleggen.
Andere collectieve beleggersacties ontstonden op Twitter en Reddit. Onder de actienaam WallStreetBets stapten particulieren uit idealisme en vanwege de kans om snel geld te verdienen in kwakkelende beursfondsen, zoals spelletjesverkoper GameStop, bioscoopketen AMC en zelfs de prijs van zilver.
De VEB profileert zich de laatste jaren ook als claimpartij. "Als er iets goed misgaat, moeten beleggers bij één partij terechtkunnen. De VEB kan voor hen een collectieve zaak starten voor compensatie", verwijst Everts naar geregelde schadevergoedingen bij Ahold, Shell en Fortis. Eén ding is dan wel belangrijk: "Bij een schadevergoeding moet het bedrijf wel verder kunnen, zodat er voor het bedrijf en aandeelhouders een toekomst is."
