'Als ik terugkijk, schaam ik mij', zegt pleger grensoverschrijdend gedrag na therapie

• Nina Jansen

  redacteur Binnenland

De media, de politiek, de muziekindustrie, de danssector en onderwijsinstellingen: uit de ene na de andere sector kwamen de afgelopen tijd verhalen over grensoverschrijdend gedrag. Het profiel lijkt duidelijk: vaak machtige mannen die een jongere vrouwelijke collega op een seksuele of agressieve manier benaderen. Maar de groep is breder, zien ze bij psychologenpraktijk ForLight, de enige psychologenpraktijk in Nederland waar ze uitsluitend plegers van grensoverschrijdend gedrag behandelen.

"Soms gaat het juist om een ondergeschikte die een leidinggevende onjuist bejegent, of vindt het plaats tussen gelijkwaardige collega's", vertelt Judith Yntema, directeur van psychologenpraktijk ForLight GGZ. "Eigenlijk is iedereen er onder bepaalde omstandigheden toe in staat, maar vaak zie je wel dat er bij plegers bepaalde problematiek onder ligt."

Enorme groei

Toen zij vier jaar geleden ForLight oprichtte met haar compagnon Ilona van Vlimmeren, had ze niet kunnen bedenken dat 'grensoverschrijdend gedrag' zo'n begrip zou worden in het publieke debat. "Er was wel al psychologische hulp voor mensen die waren veroordeeld of geweld hadden gepleegd, maar mensen met subtielere gedragingen, of neigingen tot agressie, vielen tussen wal en schip", vertelt Yntema.

In vier jaar tijd groeide de GGZ-instelling van enkele cliënten uit tot ruim tweehonderd nu. "In enkele gevallen kloppen mensen zelf aan, omdat ze verontrustende gedachten hebben of problemen ervaren met collega's. Maar meestal worden ze doorverwezen door de huisarts of een werkgever, omdat anderen last van hen hebben. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om manipulatie, agressie of seksueel grensoverschrijdend gedrag."

Jasper* (niet zijn echte naam) klopte wel zelf aan voor hulp na een aanklacht van een stuk jongere vrouwelijke collega, van wie hij een opdrachtgever was. "Zij kwam op een dag bij het management met verschillende aantijgingen: flirterige opmerkingen die ik had gemaakt, te persoonlijke verhalen die ik had gedeeld en grensoverschrijdende appjes in de avonduren. Ik schrok me kapot", vertelt de vijftiger. "Ik dacht dat ik gewoon een goede persoonlijke band met haar had."

Kort daarna kwam zijn collega overspannen thuis te zitten. "Zonder dat ik het doorhad, had ze gelijk al wantrouwen gevoeld en was zij zich steeds onveiliger gaan voelen, maar ze had er nooit iets van gezegd. Ik behandelde haar gewoon als gelijke, maar heb de impact van het feit dat ik haar facturen betaalde zeer onderschat. Het voelde eerst heel onterecht, want het was totaal niet mijn intentie geweest."

Schaamte

De gebeurtenis had een enorme impact op Jasper. Hij besloot hulp te zoeken. "We hebben veel gepraat: wat zat er onder mijn gedrag? Wilde ik onbewust wat met mijn collega waardoor ik haar op een bepaalde manier bejegende? Maar daar is het antwoord echt 'nee' op. Wel vond ik haar een aantrekkelijke, fantastische vrouw, waardoor ik me zeker te joviaal gedroeg", vertelt hij. "Nu zie ik dat mijn opmerkingen haar grenzen overschreden, vanuit haar perspectief. Voor sommige opmerkingen, zoals over mijn eigen seksuele ervaringen, schaam ik mij nu kapot."

Bij ForLight worden verschillende therapieën aangeboden: cognitieve gedragstherapie, waarbij plegers hun eigen gedrag en bijbehorende cognitieve schema's leren herkennen en veranderen, of therapieën die meer op het lichaam zijn gericht, zoals psychomotorische-, boks- of dramatherapie.

Dat laatste volgde ook Jasper. Met de therapeut speelde hij verschillende situaties na, bracht hij de tijdlijn van zijn eigen leven in kaart en werkte hij met patronen uit zijn familiegeschiedenis.

"Ik kwam erachter dat ik zelf veel grensoverschrijdend gedrag van mijn vader richting mijn moeder heb gezien. Hij was een notoire vreemdganger en agressief naar mijn moeder. Ik wilde nooit op hem lijken, dus dat ik nu ook als dader werd ervaren, is ontzettend pijnlijk", zegt Jasper over dat proces.

"Ook vermoed ik dat eerdere ervaringen met grensoverschrijdend gedrag van mijn collega meespeelde in hoe ze mij ervaarde. Eigenlijk heb ik gezorgd voor een herbeleving daarvan en die schuld moet ik dragen."

Het is vaker zo dat plegers van grensoverschrijdend gedrag zelf in hun jeugd slachtoffer zijn geweest, vertelt Yntema. "Ze herhalen dat gedrag dan onbewust of voelen zich sneller aangevallen." Soms is er sprake van een narcistische of antisociale persoonlijkheidsstoornis. "Maar het kan ook dat mensen enorme perfectionisten zijn en boos worden op fouten van anderen. Of gewoon in heel stressvolle situaties verkeren, en vanuit die stress situationeel anderen uitschelden", aldus Yntema.

Doorbreek de cirkel

Jasper heeft zijn psychologisch traject bijna afgerond, maar zijn baan is hij kwijt. "Het voelt nog steeds als een buitenproportionele maatregel voor wat ik werkelijk heb gedaan. Als je eenmaal wordt beschuldigd, sta je met je rug tegen de muur en kom je in een neerwaartse spiraal."

Door zijn verhaal te vertellen, hoopt hij anderen voor dezelfde fouten te behoeden. "Als je in een verantwoordelijke of hiërarchische positie zit, is gewoon elke seksualisering of fout grapje over de grens. Je weet nooit hoe het door de ander wordt ervaren", aldus Jasper. "Door in therapie te gaan en je eigen trauma's te doorleven, doorbreek je de cirkel zodat je niet hetzelfde gedrag als je (voor-)ouders herhaalt."