Geen zicht op veroordeelde jihadisten die geen Nederlander meer zijn
Meerdere gemeenten zijn gestopt met toezicht houden op voor terrorisme veroordeelde jihadisten, die na hun straf weer op vrije voeten zijn. Het zijn mensen die geen Nederlander meer zijn, omdat hun paspoort is ingetrokken. Daardoor zijn ze hier illegaal, kunnen geen beroep meer doen op sociale voorzieningen en zijn niet meer zichtbaar voor de overheid.
Een landelijke pilot om deze voormalige Nederlanders toch in de gaten te houden, is nog steeds niet van start gegaan, ondanks eerdere beloften. De steden leggen nu de verantwoordelijkheid voor eventuele veiligheidsrisico's bij het Rijk.
De gezamenlijke onderzoeksredactie van NOS en Nieuwsuur vroeg negentien betrokken gemeenten naar hun ervaringen met de strafmaatregel. Daaruit blijkt dat gemeenten zich grote zorgen maken over het veiligheidsrisico's dat deze ex-jihadisten vormen. Het uitzetten van deze mensen verloopt moeizaam.
Het merendeel heeft Marokkaanse ouders en is daarmee automatisch Marokkaan. Maar Marokko weigert hen op te nemen, ondanks de afspraken die met Nederland zijn gemaakt over het accepteren van onderdanen.
Het innemen van de Nederlandse nationaliteit kan overigens alleen als iemand nog een andere nationaliteit heeft. Een veroordeelde jihadist die alleen een Nederlands paspoort heeft, blijft dus Nederlander, met alle rechten en plichten die daarbij horen.
'Marokko zit niet op ze te wachten'
Zo'n 300 mensen zijn sinds 2012 naar Syrië of Irak vertrokken om zich aan te sluiten bij IS, of ze hebben vanuit Nederland de jihadistische terreur actief gesteund. Negentig volwassenen keerden volgens de AIVD terug.
Volgens Jelle van Buuren, terrorisme-onderzoeker aan de universiteit van Leiden, zit Marokko niet te wachten op het terugnemen van in Nederland veroordeelde terroristen. "Zij zien ze ook als een gevaar voor de nationale veiligheid, dus hebben ze geen belang bij dit soort mensen. Het lijkt erop dat deze groep is uitgesloten van de afspraken die Nederland in 2021 met Marokko heeft gemaakt."
Van Buuren informeerde onlangs de gemeenteraad van Arnhem over deze situatie, omdat uit die stad meerdere mensen zich in het verleden bij IS hebben aangesloten.
Uit cijfers van het ministerie van Justitie blijkt dat tot nu toe van 29 mensen die in Nederland verblijven het paspoort is afgenomen.
Het is de bedoeling dat van nog meer mensen het paspoort wordt ingetrokken, maar dat kan pas als iemand onherroepelijk is veroordeeld. In de vrouwengevangenis in Zwolle zitten bijvoorbeeld vrouwen die zijn opgehaald uit gevangenkampen in Syrië. Hun strafproces loopt nog.
Handvol vrijwillig vertrokken
Het ministerie zegt dat zo'n vijf mensen inmiddels vrijwillig zijn vertrokken naar het land waar ze ook een paspoort van hebben, zoals Marokko. Justitie bevestigt dat een deel van de in Nederland verblijvende jihadisten niet kan vertrekken. Dat komt doordat het land waar ze naartoe willen niet meewerkt aan uitzetting of aan het verstrekken van een reisdocument.
In 2022 stuurden Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Den Haag een brandbrief aan de minister omdat zij vrezen dat de maatregel averechts werkt. Rotterdam, Arnhem en Utrecht zijn sinds april vorig jaar gestopt met het monitoren van veroordeelde terroristen die hun straf hebben uitgezeten.
Ook Reclassering Nederland en de Jeugdbescherming west spreken van een onwenselijke situatie. Jeugdbescherming is door de kinderrechter aangewezen om kinderen van de vrouwen die uit 'het kalifaat' zijn teruggekeerd te begeleiden.
'Afhankelijk van jihadistische omgeving'
Ook de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid constateerde in opeenvolgende dreigingsanalyses dat er grote risico's kleven aan het illegale verblijf van de ex-jihadisten. Als zij Nederland niet verlaten, hebben ze niet of nauwelijks toegang tot sociale voorzieningen. Dit kan volgens de NCTV leiden tot een "verhoogde afhankelijkheid van hun bestaande sociale jihadistische omgeving". De NCTV deelt desgevraagd de zorg van de gemeenten over het gebrek aan toezicht op deze groep.
In een reactie beloofde minister Yesilgöz de gemeenten een landelijke pilot om deze groep nog enigszins in de gaten te houden. Maar die is nog steeds niet van start gegaan. Volgens de minister wordt er wel aan gewerkt. De gemeenten zouden binnenkort het definitieve plan van aanpak ontvangen van het 'Landelijk Afstemmingsoverleg Vertrek'. Maar volgens Yesilgöz kan de pilot pas beginnen als die juridisch is getoetst. Deze toets "wordt op dit moment uitgevoerd", zegt het ministerie.
