Burgemeesters sluiten huizen te snel na drugsvondst, rechter fluit hen terug
Burgemeesters sluiten regelmatig ten onrechte huizen waar drugs zijn gevonden. De rechter floot hen terug in vele tientallen zaken, blijkt uit onderzoek van Omroep Brabant in samenwerking met de NOS.
In het onderzoek is gekeken naar zo'n 350 uitspraken van de afgelopen twee jaar over het sluiten van drugspanden. Daaruit blijkt dat burgemeesters niet altijd goed genoeg kijken naar de gevolgen voor bewoners. Dit terwijl de impact van een woningsluiting enorm is; mensen komen soms met hun hele gezin op straat te staan.
Op basis van de Opiumwet mogen burgemeesters bewoners van een pand tijdelijk wegsturen als de politie daar drugs heeft gevonden. Het kan bijvoorbeeld gaan om een wietplantage of een handelshoeveelheid cocaïne.
Aantal maanden tot een jaar
Het doel van zo'n sluiting is de aanloop naar het pand stoppen en de directe omgeving weer veilig krijgen. Een sluiting geldt meestal voor een aantal maanden tot een jaar en de maatregel gaat vaak al binnen een week in.
In 2022 stelde de Raad van State, de hoogste bestuursrechter in Nederland, strengere regels vast. Burgemeesters moeten goed kunnen uitleggen of sluiting echt nodig is en afwegen of bewoners niet te hard worden geraakt door de maatregel.
Dat doen burgemeesters niet altijd even secuur, blijkt uit de rechtszaken die sindsdien zijn gevoerd. Van de bijna 350 uitspraken die sinds 2022 door Nederlandse rechtbanken en de Raad van State zijn gepubliceerd, verloren gemeenten er ruim 100. Meestal ging het over woningen, soms over bedrijfspanden.
Te zware maatregel
In ruim vijftig gevallen vond de rechter het sluiten van een pand een onevenredig zware maatregel. Op de plek waar drugs zijn aangetroffen, woonden bijvoorbeeld ook kinderen die anders op straat zouden belanden. Of het ging om kwetsbare bewoners die zelf niet direct betrokken waren bij drugshandel.
In meer dan dertig zaken vond de rechter dat de openbare orde niet zo erg was verstoord dat een pand gesloten moest worden. Burgemeesters konden bijvoorbeeld niet aantonen dat er vanuit het pand echt drugs werden gedeald.
Verder blijken burgemeesters niet altijd goed te motiveren waarom ze een pand gesloten willen hebben. De rechter wijst sluiting in zo'n geval per definitie af. Ook wegen rechters nogal eens mee dat het tegenwoordig heel moeilijk is om vervangende woonruimte te vinden.
De vernieling in
Michel Vols, hoogleraar openbare-orderecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, maakt zich zorgen over het te snel sluiten van huizen door burgemeesters. "Je ziet dat ze niet helemaal begrijpen aan welke eisen ze moeten voldoen. Gezinnen zijn daar echt de dupe van en komen door fouten van de overheid op straat te staan."
Het is fijn voor een wijk als overlastgevers weg zijn, maar de effecten op de langere termijn zijn totaal onduidelijk.
Als het een huurwoning is, wordt vaak het huurcontract opgezegd. Ook komen huurders op een zwarte lijst terecht, waardoor ze moeilijk een nieuw huurhuis kunnen vinden. Volgens Vols bestaat het risico dat deze bewoners "alleen maar verder de vernieling in worden geholpen en in de armen van criminelen worden gedreven".
De hoogleraar wijst erop dat nooit is aangetoond dat het sluiten van huizen ook echt helpt tegen criminaliteit. "Het is fijn voor een wijk als overlastgevers weg zijn, maar de effecten op de langere termijn zijn totaal onduidelijk. Er is geen beeld over hoe het verder gaat met mensen nadat ze uit hun huis zijn gezet na een drugsvondst."
Uit deze cijfers blijkt wel dat we het beter moeten gaan doen.
Vols vermoedt dat sommige burgemeesters vrij snel overgaan tot het sluiten van woningen om te laten zien dat ze drugshandel niet accepteren. Hij vindt dat ze beter een dwangsom kunnen opleggen, die betaald moet worden als bewoners opnieuw in de fout gaan.
Laatste redmiddel
Sebastiaan van 't Erve, bestuurslid van het Genootschap van Burgemeesters, zegt geschrokken te zijn van de vele keren dat de rechter zijn ambtsgenoten terugfluit. "Door een woning te sluiten raken we de grondrechten van mensen. Als we dat doen, moet dat ontzettend zorgvuldig gebeuren. Uit deze cijfers blijkt wel dat we het beter moeten gaan doen."
Volgens Van 't Erve, zelf burgemeester in Lochem, voelen burgemeesters zich geroepen om drugscriminaliteit te bestrijden vanwege de overlast en onveiligheid in wijken. Hij roept zijn collega's op het sluiten van panden als een laatste redmiddel te beschouwen en eerst andere maatregelen te nemen. Het onderzoek laat volgens Van 't Erve zien dat burgemeesters beter getraind moeten worden in het toepassen van de regels.
Honderden sluitingen
Omroep Brabant keek specifiek naar sluitingen waarover een rechtszaak is gevoerd en waarvan het vonnis is gepubliceerd op de site van de rechtspraak. Dit is een onbekend deel van alle sluitingen van drugspanden. Vermoedelijk sluiten burgemeesters jaarlijks honderden panden.
Lang niet alle betrokken bewoners zetten de stap naar de rechter. Sommige mensen accepteren dat hun huis tijdelijk op slot gaat of hebben geen geld voor een advocaat.
