Hoogste rechter helpt AOW'ers die schuld hebben bij Sociale Verzekeringsbank

• 

  Bart Kamphuis

  Verslaggever economie

Mensen met een AOW-uitkering die een schuld hebben bij de Sociale Verzekeringsbank (SVB) houden voortaan per maand meer geld over om van te leven. Dat komt door een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep (CRvB), de hoogste rechter in het sociale zekerheidsrecht.

De uitspraak vloeit voort uit een geschil tussen de SVB en een stel dat te veel ontvangen AOW moet terugbetalen. Als aflossing van deze schuld houdt de SVB een deel van de AOW-uitkering in, maar dat deel is te groot, oordeelt de rechter. Er blijft te weinig over om van te leven.

Schulden kunnen dus ontstaan doordat te veel betaalde AOW moet worden terugbetaald, maar ook door opgelegde boetes, bijvoorbeeld voor het achterhouden van informatie over het al dan niet samenwonen.

De regels om vast te stellen hoeveel iemand die schulden aflost ten minste moet overhouden, de zogeheten beslagvrije voet, veranderden op 1 januari 2021. Voor AOW'ers met een schuld bij de SVB pakte dat vaak slecht uit. Hun beslagvrije voet ging omlaag, waardoor er minder overbleef om van te leven. AOW'ers in deze situatie raakten in financiële problemen.

Oude methode

Demissionair minister Schouten (CU) van Sociale Zaken en de SVB erkennen dit probleem. De SVB, die de AOW-uitkering verstrekt, kwam al met een overgangsregeling en minister Schouten beloofde de rekenmethode voor de beslagvrije voet aan te passen.

Maar de rechter vindt dat dus niet genoeg en zet een streep door de rekenmethode die bepaalt hoeveel de SVB moet inhouden. Voortaan moet voor AOW'ers de oude methode worden gehanteerd, totdat wettelijk is geregeld dat de beslagvrije voet voor AOW'ers hoog genoeg is om van te kunnen rondkomen.

Vereenvoudiging

Dat AOW'ers met schulden er met de 'Wet vereenvoudiging beslagvrije voet' op achteruit zouden gaan, is al jaren bekend. Bij het vaststellen van de nieuwe beslagvrije voet zou leeftijd geen rol meer spelen. Daarvoor was dat wel zo, onder meer omdat AOW'ers vaak geen perspectief hebben op betaald werk en omdat zij veel thuis zijn en dus meer energie verbruiken. Daarom is de bijstandsnorm voor AOW'ers hoger dan de algemene bijstandsnorm.

Om iets tegenover het loslaten van deze 'leeftijdsomstandigheden' te zetten, werd bij het vaststellen van de nieuwe beslagvrije voet voor AOW'ers het percentage van het bijstandsniveau verhoogd van 90 procent (de oude leeftijdsgebonden norm) naar 95 procent (de nieuwe algemene norm).

Maar in de praktijk betekende de nieuwe beslagvrije voet dat alleenstaande AOW'ers die schulden aflossen met de nieuwe norm tot 135 euro per maand minder overhielden, gehuwden 93 euro. Zowel de minister als de SVB noemde de omvang van dit effect 'ongewenst', maar tot aanpassen van de regels kwam het tot nu toe niet.

De ingreep die het CRvB doet heet in juridisch jargon 'het buiten toepassing verklaren van een ministeriële regeling'. "Wij doen dat niet zomaar", zegt persrechter Karen Jacobs. "Het gaat in de praktijk mis bij deze groep AOW'ers. De ongewenste effecten zijn te groot. De minister heeft gezegd: we gaan ernaar kijken. Maar dat was in december 2022."

De uitspraak gaat over een geschil tussen de SVB en twee mensen met AOW. Maar de persrechter benadrukt dat het oordeel van de CRvB een brede werking heeft. "Ook het UWV bijvoorbeeld gebruikt de regeling die wij buiten toepassing hebben verklaard. Bij mensen boven de AOW-leeftijd die een schuld hebben bij het UWV, en waar het UWV als aflossing een deel van de uitkering inhoudt, zal de beslagvrije voet naar boven bijgesteld moeten worden."

Jurist André Moerman noemt de ingreep van het CRvB "heel bijzonder". Hij volgt op zijn website Schuldinfo.nl de ontwikkelingen rond de beslagvrije voet nauwkeurig. "Meestal gaat een rechterlijke uitspraak over een individuele zaak en wordt er gekeken naar de bijzondere omstandigheden bij die zaak. Maar deze uitspraak raakt een regeling die voor alle AOW'ers geldt bij wie de SVB een schuld incasseert." De SVB zegt niet te weten om hoeveel mensen het gaat. "Die cijfers hebben wij niet paraat," zegt een woordvoerder.

Goed analyseren

Het is nog niet duidelijk of de SVB in de gevallen waarin in het verleden volgens de rechterlijke uitspraak van vandaag te veel is ingehouden op de AOW-uitkering, dat te veel geïnde gaat terugbetalen. "Daarvoor moeten we de uitspraak eerst goed analyseren."

Ook het ministerie van Sociale Zaken laat weten dat het de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep samen met de SVB gaat bestuderen. De uitkomsten van een onderzoek naar de toepassing van de beslagvrije voet voor AOW-gerechtigden verwacht het ministerie dit voorjaar.