Burgers krijgen onvoldoende informatie van hun eigen gemeenteraden. Uit onderzoek van Nieuwsuur blijkt dat in bijna de helft van de gemeenteraden het informatiesysteem tekortschiet: informatie is lastig te vinden en vaak ontbreken er belangrijke documenten. Griffiers en deskundigen zeggen dat gemeenteraden daar veel meer in moeten investeren.
Nieuwsuur analyseerde de zogenoemde 'raadsinformatiesystemen' van alle 342 Nederlandse gemeenten. Via die systemen - openbare websites - kunnen inwoners de lokale politiek volgen. Zo zijn er streams van vergaderingen te vinden, schriftelijke vragen die raadsleden stellen aan het college van burgemeester en wethouders of brieven van het college aan de gemeenteraad. Ook kan een gemeente in dat systeem brieven van burgers en belangenorganisaties openbaar maken.
Rommeltje
In bijna de helft van de systemen ontbreekt er van alles: de zoekfunctie werkt niet naar behoren, documenten zijn amper vindbaar of vergaderingen zijn niet te zien of te beluisteren. Al met al een behoorlijk rommeltje. "Een raadsinformatiesysteem is de grootste bibliotheek van de gemeente. Maar wel een bibliotheek ná een aardbeving", constateert John Bijl, directeur van het Periklesinstituut dat de lokale democratie wil versterken.
John Bijl zoekt een aantal makkelijke documenten in de informatiesystemen van verschillende gemeenten, maar belandt al snel in een doolhof:
De Limburgse gemeente Vaals is één van de 19 gemeenten waar burgers vergaderingen niet kunnen terugzien of terugluisteren. De coalitiepartijen in Vaals blokkeerden recent een voorstel voor de aanschaf van camera's. De kosten zouden niet opwegen tegen de baten, vonden zij.
Tot teleurstelling van fractievoorzitter Alain Hamaekers van oppositiepartij Nuj Lies. "Het aantal mensen dat hier op de publieke tribune zit, is vaak op één hand te tellen. Daaruit concludeer ik dat de stap naar de raadzaal voor sommige mensen te groot is." Volgens de griffier van Vaals neemt de gemeente de audio van de vergaderingen wel op, maar is het "systeem niet ingericht" op de publicatie van die audio.
Ingrijpen
"Het zou niet vreemd zijn als de minister van Binnenlandse Zaken ingrijpt", zegt hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard. Hij vindt het "niet meer van deze tijd" dat de systemen niet op orde zijn, en zegt dat gemeenteraden zichzelf serieuzer moeten nemen.
"Je vraagt jezelf af of volksvertegenwoordigers de democratie wel recht doen om zo schraal met hun eigen budgetten om te gaan." Boogaard pleit voor minimale eisen die de gemeenteraad verplicht om documenten openbaar te maken.
Er zijn natuurlijk ook gemeenteraden die wel uitblinken in hun raadsinformatiesysteem, zoals in Bodegraven-Reeuwijk, Lansingerland en Bergeijk. "Voor de raad is het noodzaak om het werk goed zichtbaar te maken. Zeker ook voor inwoners die dreigen af te haken", zegt griffier Hans Rijs van Bodegraven-Reeuwijk.
De opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen bereikte in 2022 een historisch dieptepunt:
"Gemeenten hebben grote tekorten", zegt Bijl. "Dan snap ik dat gemeenteraden het lastig vinden om een paar duizend euro voor zichzelf uit te trekken. Het is een keuze die ze moeten maken: de bibliotheek sluiten of het informatiesysteem op orde krijgen."
'Constante discussie'
Nieuwsuur maakte een rondgang langs alle 342 griffiers in Nederland. Griffiers staan in dienst van de gemeenteraad en ondersteunen de raad en raadsleden in hun werk. De gemeenteraad bepaalt de budgetten die de griffie-afdeling krijgt.
Alleen de griffiers van Bloemendaal en Vijfheerenlanden reageerden niet op vragen. Alle griffiers zeggen dat ze de toegankelijkheid van raadsinformatie "belangrijk" vinden, maar dat dat in de praktijk niet altijd zichtbaar is. Tientallen gemeenten voldoen bijvoorbeeld niet aan de wettelijke verplichting dat ook mensen met een gehoorbeperking raadsvergaderingen met ondertiteling moeten kunnen volgen.
Uit de antwoorden blijkt ook dat griffiers van met name kleine gemeenten - tot 50.000 inwoners - kampen met onderbezetting. "Ik wil heel graag het raadsinformatiesysteem uitbreiden, maar de raad geeft niet meer budget. Het is een constante discussie", zegt een griffier op basis van anonimiteit. "Ik denk wel eens: misschien vinden de wethouders het wel prettig dat de griffier niet toekomt aan sommige dingen", zegt een ander.
De Vereniging van Griffiers herkent de signalen. "Met 1,5 man op de griffie kan het werk gewoon niet gedaan worden", zegt voorzitter Kirsten ten Cate. De vereniging is geen voorstander van een verplichting, maar wil wel een richtlijn. De Raad voor het Openbaar Bestuur, die adviseert over de inrichting en het functioneren van de overheid, pleit juist wel voor een verplichte norm voor een griffie, die in relatie staat tot het aantal inwoners van een gemeente.
John Bijl ziet een nieuw probleem als er zo'n verplichte norm komt. "Het Rijk zal als eerste zeggen dat gemeenten dat dan maar zelf moeten betalen. Dus hoeveel bibliotheken gaan we dan sluiten?"
