In de zoektocht naar westerse steun voor Oekraïne spreken ministers en regeringsleiders steeds vaker over een gewaagd plan. Het draait om zo'n 400 miljard dollar aan Russische tegoeden die op westerse bankrekeningen staan en vanwege de sancties zijn 'bevroren'. Volgens internationale financiële media overweegt met name de VS om dat geld, met een omweg, in te zetten voor Oekraïne.
Het zou Oekraïne uitkomst kunnen bieden, nu de Amerikaanse steun vanwege Republikeinse tegenwerking is stopgezet en nieuwe Europese steun door Hongarije is geblokkeerd. Maar het plan is ingewikkeld en riskant, waarschuwen sanctierechtexperts.
Simpel gezegd: het mag niet. "Het heet niet voor niets 'bevroren geld'", zegt advocaat Yvo Amar. "Afpakken mag niet." Het geld blijft sowieso van de eigenaar. "Het bevriezen is tijdelijk en omkeerbaar", vult advocaat Heleen over de Linden aan. Om in de metafoor mee te gaan: als het bevroren geld wordt ontdooid, vloeit het terug in de portemonnee van de Russen.
Maar - zo stellen Amerikaanse overheidsfunctionarissen tegen CNN - omdat Rusland zelf de internationale orde heeft opgeschud, mag ook Washington de regels aanpassen. "Dan verlaag je je dus tot het niveau van Rusland", zegt Amar afwijzend.
Voorschot op herstelbetalingen
Toch zijn er opties om het geld aan te wenden. In het geval van gesanctioneerde Russen kan het bevroren geld worden afgenomen als deze personen iets strafbaars doen.
"Zo is er in Frankrijk een gesanctioneerde oligarch die doorging met de handel in producten die onder de sancties vallen", legt Over de Linden uit. "Ook declareerde hij aangehouden eigendommen niet bij de autoriteiten. Hij wordt vervolgd en zijn eigendommen zijn afgenomen."
De advocaat ziet dat in sanctiepakketten steeds meer zaken strafbaar worden gesteld. Dat schept ruimte om meer geld af te nemen van de gesanctioneerde oligarchen.
"Wat we ook zien", vertelt advocaat Amar, "is dat Russische oligarchen in Oekraïne worden veroordeeld om strafbare feiten. Op basis van dat vonnis worden rechtsverzoeken gedaan bij landen waar geld van die persoon staat gestald, en dan dat geld aangewend." Dat vergt dus strafzaken én veel tijd.
Veruit het meeste bevroren geld komt van de Russische Centrale Bank. Dat geld is niet af te pakken met civiele strafzaken. Maar ook daar heeft Washington een list op bedacht.
Het idee is om het geld uit te lenen aan Oekraïne, als voorschot op de herstelbetalingen die Rusland aan Oekraïne zou moeten betalen. Pas als Rusland Oekraïne financieel compenseert, worden de Russische miljarden weer ontdooid, besloten de G7-landen eerder. Door het geld nu al aan Oekraïne uit te lenen, wordt daarop dus een voorschot genomen. Op papier blijft het geld dan van Rusland.
Het is creatief, maar er is naartoe geredeneerd.
Het is een complexe operatie, zegt Over de Linden, omdat er op staatseigendommen een zekere immuniteit wordt gehanteerd. "Als die immuniteit kan worden doorbroken, dan moet dat geld naar wederopbouw gaan en niet naar militaire doelen. Dat is een doodzonde."
Sanctierechtadvocaat Amar vindt het Amerikaanse plan wat vergezocht. "Het is creatief, maar er is naartoe geredeneerd." Voor Europese landen zal deze truc niet werken, zegt hij. "Dit zou bij het Hof van Justitie in Luxemburg geen stand houden."
Voor het EU-Hof is het essentieel dat sancties tijdelijke, administratieve maatregelen zijn, zegt Over de Linden. "Dus geen strafrechtelijke maatregelen. Dan stort het hele systeem in."
Brussel werkt ondertussen aan een ander plan om rente-inkomsten van de bevroren goederen af te romen. Een voorstel hierover wordt volgende week behandeld door de EU-buitenlandministers.
Moderne piraten
Duidelijk is dat Rusland zich grote zorgen maakt. Kremlinwoordvoerder Peskov spreekt van "zeer provocerende" en "illegale" plannen. "Zoals altijd proberen de Amerikanen de Europeanen iets illegaals te laten ondernemen." Hij dreigde met harde tegenmaatregelen.
"Denk daarbij aan de 18 miljard aan EU-gelden die in Rusland staan geparkeerd, zowel van bedrijven als personen", zegt Over de Linden, tevens Ruslanddeskundige. Daarnaast verwacht ze dat de resterende westerse bedrijven het kunnen schudden in Rusland en alle resterende diplomatieke banden worden verbroken. "De schade daarvan moet je niet onderschatten."
Ook wereldwijd dreigt reputatieschade, zegt ze. "We zullen dan worden gezien als moderne piraten, want je eigendom is kennelijk niet meer veilig in Europa."
Toch is haar verwachting dat er vroeg of laat een juridisch doordachte stap wordt genomen, hoewel de weg ernaartoe lang zal zijn. Volgens CNN ligt het Amerikaanse voorstel opnieuw op tafel bij de G7-top volgende maand, twee jaar na de Russische invasie in Oekraïne.
