Het worden spannende tijden voor misschien wel een miljoen huizen in Nederland. Want blijven ze wel recht staan? De problemen in risicogebieden nemen volgens het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) jaarlijks toe. Maar ondanks een herhaaldelijke roep om plannen en maatregelen, neemt niemand vooralsnog de regie.
Het KCAF, dat meldingen van burgers verzamelt, heeft in 2023 25 procent meer meldingen ontvangen ten opzichte van een jaar eerder. Deels gaat het om woningen op kleigrond, die mede door de droge zomers te maken hebben met een dalende bodem.
'Uitvoerbaar en rechtvaardig'
Het is al zeker dat compleet herstel nodig is voor de funderingen van zo'n 80.000 woningen. Dat onderschrijft ook demissionair minister Hugo de Jonge van Binnenlandse Zaken. "Het eerlijke verhaal is dat we weten dat het een groot probleem is. Dat we weten dat het een groter probleem wordt, maar hoe groot exact, weten we niet. En voor wíe het exact een groot probleem wordt, weten we eigenlijk ook niet", zei hij in oktober.
De Jonge heeft een onafhankelijk advies gevraagd aan de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli). Een nieuw kabinet moet dan komen "tot een nationale aanpak van funderingsschade die uitvoerbaar en rechtvaardig is", schreef De Jonge aan de Tweede Kamer.
Paalrot
Funderingsproblemen hangen samen met de grondsoort waarop een gebouw staat; huizen op zand hebben de minste problemen, want zand is stevig. In veengebieden zijn traditioneel veel meer verzakkingen. De belangrijkste oorzaak is het te lage grondwaterpeil.
Gebouwen op veengrond zijn tot ongeveer 1980 meestal op houten palen gebouwd. Komen die droog te staan, dan komt het hout in aanraking met zuurstof. De schimmels die dan ontstaan, veroorzaken paalrot. In zeer natte periodes, zoals deze maand, is het weer lastig om het grondwater te behouden voor de zomer, om zo verdere paalrot te voorkomen.
Een tweede oorzaak is klimaatverandering en de droge zomers. Huizen op veen, maar ook op klei, krijgen te maken met inklinkende grond: veen en klei drogen uit, krimpen en alles wat er op staat beweegt mee.
Zoals in Buren in Gelderland, een stad gebouwd op kleigrond. Nicole Schakenraad woont daar al 25 jaar en zag niet eerder zoveel scheuren in haar huis:
Mark Born van kenniscentrum KCAF adviseert overheden en huiseigenaren over funderingsproblemen. Want achterhalen welke huizen risico lopen, vereist maatwerk. Daarnaast is er bij huiseigenaren een gebrek aan kennis waardoor funderingsproblemen vaak pas worden opgemerkt wanneer de schade al aanzienlijk is.
"Sinds de laatste vier, vijf jaar is het een steeds groter probleem", aldus Born. "Er is eigenlijk geen beleid. Gemeenten, provincies en waterschappen houden allemaal de boot af. Als eigenaar ben je aangewezen op jezelf. Maar het is een zeer ingewikkeld probleem. Daar is echt expertise voor nodig. De centrale overheid doet ook eigenlijk niks. Meer beleid op dit gebied zou zeer welkom zijn."
Funderingsonderzoek en -herstel is prijzig. De kosten, die kunnen oplopen tot 100 tot 150 duizend euro, komen op het bordje van de huiseigenaar, zegt Born.
Er bestaat een landelijk Fonds Duurzaam Funderingsherstel met zo'n 20 miljoen euro in de pot. Het fonds kan een funderingslening verstrekken, maar alleen in gemeenten en provincies die zijn aangesloten bij het fonds. Dat zijn er in totaal vijf. Ook is berekend dat er tussen de 5 en 39 miljard euro nodig is om alle huizen vóór 2050 bestendig te maken tegen funderingsschade. Door klimaatverandering kunnen die bedragen nog verder oplopen.
"Heel Holland zakt", zegt Eelco Schippers, procesmanager Ruimtelijke Ontwikkeling in Schiedam. "Het straatbeeld golft. Deuren verzakken en er ontstaan barsten en scheuren in gevels. Als een woning er al slecht aan toe is, ben je niet meer gemotiveerd onderhoud te doen."
Verloedering
In één straat in Schiedam is het de gemeente gelukt dat bewoners samen hun funderingen herstellen. Volgens Schippers een gevolg van een unieke aanpak, waarbij ook in kaart werd gebracht welke wijken en straten risico lopen. "Wij zijn er als gemeente om bewoners te helpen. We bieden hulp bij het lezen van offertes van een aannemer, financiële hulp, een klein beetje subsidie en ook een heel aantrekkelijke, relatief goedkope lening."
Zonder onderhoud ligt verpaupering en verloedering op de loer, zegt Schippers. "Dat zou negatieve gevolgen hebben voor de stad. Je loopt dan het risico dat er niet meer de mensen in die panden gaan wonen die je graag in je stad wilt hebben. We willen de stad aantrekkelijk houden voor iedereen die een goed onderhouden woning wil kopen."
In het door de minister De Jonge gevraagde advies komt ook een antwoord op de vraag of alleen huiseigenaren of ook de overheid moet meebetalen aan het herstel van funderingen. Het advies wordt maart 2024 verwacht.
