Met zeldzaam beroep op artikel 99 zet VN-baas zijn krachtigste instrument in
Secretaris-generaal António Guterres van de Verenigde Naties heeft naar aanleiding van de situatie in Gaza een beroep gedaan op artikel 99 uit het handvest van de organisatie. Dat deed hij in een brief aan de VN-Veiligheidsraad. Een bijzondere oproep, aangezien artikel 99 zelden wordt aangehaald.
Wie het handvest van de VN uit 1945 opent en bladert naar artikel 99 ziet eigenlijk maar één zin staan. "De secretaris-generaal kan elke zaak, die naar zijn mening de handhaving van internationale vrede en veiligheid kan bedreigen, onder de aandacht brengen van de Veiligheidsraad."
Het is het krachtigste instrument dat de secretaris-generaal tot z'n beschikking heeft. Waar normaal de lidstaten kwesties op de agenda van de Veiligheidsraad zetten, gebeurt dat nu buiten hen om. Guterres roept daarmee de Veiligheidsraad bijeen en vraagt om actie.
Sinds de oprichting van de VN werd artikel 99 pas drie keer eerder toegepast, waarvan de laatste keer in 1989 vanwege de burgeroorlog in Libanon. Ook in 1979, toen Amerikaanse ambassadeurs in Teheran gegijzeld werden, en in 1960 tijdens de Congocrisis werd er een beroep gedaan op het artikel.
Guterres doet dat nu naar eigen zeggen omdat "er een ernstig risico bestaat dat het humanitaire systeem in Gaza instort". "De situatie verslechtert snel richting een catastrofe met mogelijk onomkeerbare gevolgen voor de Palestijnen en voor de vrede en veiligheid in de regio. Dat moet koste wat kost voorkomen worden", zegt de VN-topman.
Steun en woede
Guterres kon al snel rekenen op steun van onder meer WHO-baas Tedros en EU-buitenlandchef Borrell. Laatstgenoemde wil dat Malta en Frankrijk, de twee EU-lidstaten die in de Veiligheidsraad zitten, zich achter VN-topman Guterres scharen.
Israël reageerde woedend op het beroep. De Israëlische minister Cohen van Buitenlandse Zaken noemt de ambtstermijn van Guterres "een gevaar voor de wereldvrede". Volgens hem betekent het beroep "steun voor de terreurorganisatie Hamas, en goedkeuring voor de moord op ouderen, de ontvoering van baby's en de verkrachting van vrouwen". De minister zegt dat "iedereen die voor wereldvrede is, de bevrijding van Gaza van Hamas moet steunen".
Ook de Israëlische ambassadeur in de VN Erdan reageerde fel. In een bericht op sociale media beschreef Erdan de brief als "meer bewijs van Guterres' morele verdraaiing en zijn vooringenomenheid tegen Israël". "De oproep van de secretaris-generaal voor een staakt-het-vuren is eigenlijk een oproep om het terreurbewind van Hamas in Gaza in stand te houden", schreef Erdan.
Het is niet voor het eerst deze oorlog dat Israël woedend is over uitspraken van Guterres. Volgens Israël is Guterres te veel op de hand van Hamas.
Wat nu?
De Veiligheidsraad zal de kwestie nu gaan behandelen om mogelijk een resolutie aan te nemen waarin wordt opgeroepen tot een staakt-het-vuren. Guterres heeft hierbij geen enkele bevoegdheid om de Veiligheidsraad te dwingen een resolutie aan te nemen.
Eind oktober was de resolutie ook in behandeling. Toen gebruikten de Verenigde Staten hun veto, omdat in de resolutie niet expliciet het recht van Israël op zelfverdediging werd benoemd.
De VS geldt als de belangrijkste bondgenoot van Israël en heeft als permanent lid een cruciale positie binnen de Veiligheidsraad. Maar waar het Witte Huis Israël na 7 oktober onvoorwaardelijk steunde, lijkt die positie de laatste weken te verschuiven en wordt vaker benoemd dat Israël rekening moet houden met de burgerbevolking.
Zo zei vice-president Harris bij de klimaattop in Dubai dat er te veel onschuldige Palestijnen zijn gedood en dat Israël het humanitaire recht moet respecteren. Ook zei ze dat de VS "onder geen enkele omstandigheid zal meewerken aan gedwongen verplaatsing van Palestijnen uit Gaza of de Westelijke Jordaanoever of aan een herschikking van Gaza".
Wanneer de Veiligheidsraad bijeenkomt, is nog niet bekend.
