Westerse musea geven roofkunst terug, maar British Museum wil daar niet van weten
Een heilige altaarsteen en een haarlok van de Ethiopische prins Alemayehu. Het zijn objecten uit een privécollectie die in een statige zaal van de herenclub Athaeneum in hartje Londen worden teruggegeven aan het land van herkomst: Ethiopië. "Laat dit het begin zijn", zegt de Ethiopische priester die de objecten in ontvangst neemt. "We hopen dat het British Museum hier een voorbeeld aan neemt."
Daarmee doelt de priester vooral op de elf heilige Ethiopische 'tabots' die in de kelder van het British Museum liggen. Dat zijn kleine houten en stenen plaquettes die zó heilig zijn dat ze niet publiekelijk tentoongesteld kunnen worden. Zelfs de directeur van het museum mag ze niet zien.
De tabots werden 150 jaar geleden, na de Slag om Maqdala, uit Ethiopië meegenomen door Britse soldaten. Voor Ethiopische christenen bevestigen ze Gods aanwezigheid op aarde. De Ethiopische kerk heeft de tabots teruggevraagd, maar het Britse museum wil ze alleen uitlenen.
British Museum
De Ethiopische tabots maken deel uit van een grotere discussie over koloniale schatten in westerse musea. Steeds vaker geven bekende internationale musea roofkunst terug. Maar het British Museum in Londen, dat vol staat met wereldberoemde kunst uit het koloniale Britse rijk, verzet zich vooralsnog tegen die trend.
Dat heeft alles te maken met de British Museum Act, een Britse wet uit 1963, vertelt Barnaby Philips, auteur van Loot: Britain and the Benin Bronzes. Deze wet weerhoudt de beheerders van het museum ervan kunstobjecten in hun collectie permanent terug te geven.
"Dat geldt voor de tabots, maar ook voor alle andere omstreden stukken in het museum. Zoals de Benin Bronzes: beroemde beelden en reliëfs die als oorlogsbuit werden meegenomen toen Britse troepen in 1897 Benin City, in het huidige Nigeria, innamen." De stukken zijn buitengewone culturele kunstwerken, die enorme historische waarde hebben, zegt Philips. "Voor de mensen daar zijn ze te vergelijken met de historische waarde van een nationale bibliotheek of een kathedraal."
De bronzen beelden uit het toenmalige koninkrijk Benin raakten verspreid over musea in heel Europa en de Verenigde Staten. In de afgelopen jaren gaven Duitsland en Washington hun collectie al terug. Maar de houder van de grootste en mooiste beelden, het British Museum in Londen, houdt zich vooralsnog stil.
Koloniale geschiedenis
Met 6 miljoen bezoekers per jaar is het British Museum een van de best bezochte musea ter wereld. Het museum is ook onlosmakelijk verbonden met het vroegere gigantische Britse koloniale rijk. Van de Benin Bronzes tot aan de Steen van Rosetta, veel van de pronkstukken uit het British Museum maken deel uit van een complexe historische puzzel over hoe westerse landen in de toekomst om moeten gaan met het koloniale verleden.
"Het British Museum bevindt zich momenteel in een kwetsbare positie", zegt Philips. "Het bestuur heeft zich in het verleden ook wel achter de wet verscholen, maar inmiddels vraagt men zich ook daar af of die wet, die restitutie tegenhoudt, nog wel bij de huidige tijdgeest past. Maar zolang de Conservatieve Partij in het Britse parlement een meerderheid heeft, is de kans klein dat de wet wordt aangepast."
Er is vaak gezegd dat al die belangrijke historische koloniale pronkstukken op Britse bodem het veiligst staan. Dat het British Museum als het ware zorgt voor de schatten van de wereld. Maar toen onlangs bleek dat een medewerker van het British Museum jarenlang onopgemerkt honderden kunstvoorwerpen kon stelen, riep dat verontwaardiging op.
Vooral landen die het museum om teruggave hebben gevraagd, waaronder Griekenland, Nigeria en India, reageerden verbouwereerd. Als het veiligheidsargument van het museum geen stand meer houdt, wordt het argument voor teruggave alleen maar sterker.
Elgin Marbles
Bovendien kan een teruggave leiden tot nieuwe claims. Niet in de laatste plaats kan het leiden tot verzoeken om het het ultieme pronkstuk van het museum terug te geven: de Elgin Marbles, vernoemd naar Lord Elgin die de marmeren beelden als toenmalige gezant van de Britten bij de Ottomaanse sultan begin 19de eeuw van Athene naar Londen heeft verscheept.
De objecten zijn niet altijd op dezelfde manier in Engelse musea terechtgekomen, zegt Nigel Biggar, hoogleraar theologie aan universiteit van Oxford en de auteur van Colonialism: A Moral Reckoning. Hij zegt dat de beelden, die beschadigd waren, door Lord Elgin met toestemming van de Ottomaanse autoriteiten naar Londen zijn verscheept.
"Het verwijderen en verschepen van de beelden was een proces dat over meerdere jaren en op klaarlichte dag plaatsvond. Dat kun je geen roofstuk noemen." En dus zou de aanname dat ze werden gestolen niet de basis van de restitutie moeten zijn, aldus de hoogleraar.
Geheime gesprekken tussen de Britse en Griekse regering over het 'uitlenen' van de beelden aan Griekenland liepen tot nu toe op niets uit.
